یادداشت: میدان جدید سوریه برای ایران و روس­ها چگونه خواهد بود؟

دوره ­ی جنگ سپری شد و کشمکش­های زیادی در عرصه سوریه میان مخالفان و موافقان اتفاق افتاد. رسانه ­های جریانات تکفیری و رسانه ­های غرب، دلیل حضور روسیه و ایران را صرفا منافع مادی تلقی می­کردند و این دو را دلیل اصلی نابسامانی اوضاع سوریه میدانستند. این روزها سوریه همزمان با مقابله با بقایای داعش و النصره و احرار الشام در ادلب، حمص، شمال غرب در مقابله با ترکیه و … از داخل و کشورهای خارجی فشاری را برای اصلاح ساختار سیاسی خود تحمل می­کند و دو متحد اصلی یعنی ایران و روسیه، از مولفه­ های تاثیرگذار در این عرصه می­باشند.

روسیه؛ اختلاف درونی و تصمیم مسکو برای حمایت از سوریه

پس از جنگ با داعش سیاستمداران زیادی در روسیه این تلقی را داشتند و دارند که روسیه باید هرچه زودتر خود را از میدان جنگ سوریه خارج کند تا ادامه­ ی روند سوریه توسط مردم سوری و معترضین تصمیم گیری شود. آنها بیان می­کنند که معترضین سوری که اکنون سلاحهای خود را زمین گذاشته ­اند هیچگاه با جنگ و کشتار از بین نمی­روند و این شکاف بین مردم و حکومت در نهایت منجر به سقوط بشار اسد خواهد شد. سیاستمداران روس ادعا میکنند روسیه در آینده نیز به همکاری اقتصادی با سوریه احتیاج دارد لذا باید طوری رفتار کند تا حکومت بعدی سوریه مخالف تمام قد روس­ها نباشد.

ورود محققان روس به ارائه بحث­ها در این مسئله  پیشرفت چشمگیری داشته است. آنتون مرداسوف و کریل سیمونوف محققان برجسته روسی در روابط بین الملل، مقاله مشترکی با عنوان قابل توجهی منتشرکردند: “روسیه بدون اسد”.
این مقاله یک مطالعه جامع از اوضاع قرار دادهای مسکو و دمشق انجام داده و مراحل آن بین انتقادهایی که از سوی بازرگانان روسی صورت گرفته است که در آن تمرکز بر فساد و موانع موجود در توسعه فعالیت اقتصادی روسیه و سوریه بود را طبقه بندی کرده است. این تحقیق نشان دهنده عدم موفقیت سوریه در مدیریت مرحله فعلی و عدم توانایی آن در مواجهه با اوضاع وخیم داخلی است. بنابراین پیشنهاد این مقاله این بود که منافع مسکو در تغییر روابط آن با سوریه و یا کنار رفتن بشار اسد است. اما این تمام ماجرا نیست. از سوی دیگر سیاستمداران و محققانی نیز هستند که حمایت از سوریه بشار اسد و تقویت همکاری اقتصادی با آن را استراتژی مهم روسیه در دهه پیش رو می­دانند و معتقدند این تعامل هرگز نباید مخدوش گردد.

ولادیمیر پوتین در روز دوشنبه ۵ خرداد ماه،  الکساندر یفیموف سفیر این کشور در دمشق را به عنوان نماینده ویژه خود در توسعه روابط با سوریه منصوب کرد. این انتصاب از آنجا حائز اهمیت است که علاوه بر سفیر که هماهنگی امور داخلی و ارتباط با مقامات سوری و روس را بر عهده دارد، الکساندر لاورنتیف معاون وزیر خارجه روسیه نیز نماینده ویژه کشورش در امور سوریه بوده و سرپرستی هیات روسی را در گفت وگوهای صلح برعهده دارد.
همچنین در سطحی بالاتر میخائیل بوگدانوف یکی دیگر از معاونان وزیر خارجه روسیه، نماینده ویژه پوتین در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا محسوب می شود.
در بخش توسعه حضور نظامی نیز پوتین روز جمعه ۹ خرداد ماه، با امضای دستورالعملی از وزارت دفاع و خارجه این کشور خواست تا با رایزنی با دولت سوریه، مسکو بتواند به تأسیسات نظامی بیشتری در سوریه دسترسی داشته باشد.

بنابراین خارج از عدم اتحاد درونی و تحلیلات مخالف عملکرد مسکو با دمشق، به نظر می­رسد روسیه چشم انداز بلند مدتی را هدف گذاری کرده است تا ضمن نشان دادن خود به عنوان یک کشور صلح ­جو و مخالف تروریسم، از طریق همکاری با سوریه موقعیت خود در منطقه غرب آسیا را حفظ کند و از بازار اقتصادی مناسب پس از دوران جنگ بیشترین استفاده را ببرد. گفتنی است چین یکی از رقبای جدی اقتصادی روسیه در بازارهایی نظیر سوریه و عراق است و به همین علت روسیه باید تلاش کند تا ضمن موفقیت در عقب راندن تروریست­ها و حفظ بشار اسد، بازار اقتصادی خود را نیز حفظ کند.

آیا جمهوری اسلامی از سوریه خارج می­شود؟

پیش­تر بیان کردیم که ایران و روسیه دو متحد بزرگ سوریه محسوب می­شوند و با توجه به نقش تاثیرگذاری که در مواجه با تروریسم داعش ایفا کردند دولت سوریه خواهان استمرار فعالیت­ها و تعاملات بین این سه کشور است. چندی پیش شایعاتی در فضای رسانه ­ای مطرح شد که خبر از توافق ایران و روسیه برای کنار گذاشتن بشار اسد می­داد. رسانه ­های معاند غربی و عربی بشدت در این فضا شانتاژگری کردند و برخی از فعالین و مردم سوری نیز موضع شدیدی در برابر این تصمیم مشترک گرفتند. زیرا استقلالی که سال­ها برای ان جنگیده بودند اکنون میان بازیگران خارجی قرار دارد و انها تصمیم می­گیرند.
سید حسن نصرالله در سخنرانی خود در ۱۹ رمضان این شایعات را غیرواقعی خواند و گفت :”ایران، حزب‌الله لبنان و گروه‌های مقاومت آمدند و در سوریه جنگیدند اما ایران وارد هیچ درگیری با هیچ کس برای افزایش نفوذ نمی‌شود و هیچ مشکلی با روسیه نداشته و هیچ طمعی هم در سوریه ندارد. هدف ایران حفظ هویت سوریه و عدم تن دادن آن به سلطه جویی است و تصمیم قطعی ایران حمایت از رهبری سوریه و حمایت از تصمیمات و ثبات آن است. همچنین هدف ایران در سوریه ممانعت از تسلط آمریکا و اسرائیل بر سوریه بوده و این کشور هرگز در امور داخلی سوریه مداخله نکرده است.”

همکاری­های جمهوری اسلامی با دولت سوریه در مبارزه با تروریسم و جلوگیری از این فتنه مذهبی بر همگان واضح است. از طرفی اسرائیل به دنبال این است که با فشار بر دولت سوریه زمینه ­های خروج ایران را فراهم آورد. اتحاد ایران و سوریه پشتیبان قدرتمندی در دفاع از حزب الله در برابر اسرائیل است و با قطع شدن ارتباط سوریه، محور مقاومت دچار خلاء جدی می­گردد. بنابراین بدیهی است که نظام سلطه با پشتوانه مالی کشورهای حوزه خلیج فارس نظیر عربستان سعودی، امارات و قطر مجددا در حال احیای تروریست­ها در سوریه باشند و اسرائیل نیز با حملات هوایی پراکنده در صدد رسیدن به هدف خود یعنی خروج ایران از سوریه باشد و این چنین تلاش ده ساله جمهوری اسلامی در ناکام ماندن پروژه­ی صهیونیستی-آمریکایی داعش عملا از بین می­رود.

در قسمت تجاری نیز جمهوری اسلامی از قبل مبادلات مهمی با سوریه انجام می­داده است. در سال ۱۳۸۹ (قبل از آغاز جنگ داخلی در سوریه) میزان صادرات ایران و سوریه به رکورد ۵۱۵ میلیون دلار رسید که با آغاز جنگ داخلی در سوریه و گسترده شدن آن به بخش عمده‌ای از مناطق سرزمینی این کشور باعث شد صادرات ایران به سوریه در سال ۱۳۹۳ تا حوالی ۱۰۰ هزار دلار نیز کاهش یابد. هرچند در سال ۱۳۹۵، صادرات ایران و سوریه اندکی بهبود را به ثبت رساند و تا  ۱۴۵ میلیون دلار رسید، اما هنوز تا دستیابی به رکورد سال ۱۳۸۹ فاصله زیادی باقی مانده است.

بنابراین همکاری استراتژیک ایران و سوریه در بخش امنیتی و سیاسی و بخش اقتصادی موجب ناکام ماندن دشمنان در منطقه و رشد هرچه بیشتر محور مقاومت خواهد بود و این عقب نشینی هرگز اتفاق نخواهد افتاد.