اردوغان و جنگنده های راهبردی رافال در یونان

مجموعه امنیتی بالکان از دیرباز محل حضور ترک ها بوده است. ترکیه به طور سنتی به این منطقه حساس است که روزی محل فشار نظامی عثمانی ها بر اروپا بوده است. نگاه های اردوغان به منابع انرژی در نزدیکی های یونان بیش از آنکه غایات اقتصادی داشته باشد جنبه های راهبردی و ژئوپلیتیک دارد. درگیری ترکیه با یونان نیز با ریشه های قومی حول مسأله اقلیت ها یک واقعه دیرپا بوده است.
تکاپوی فرانسه در انسجام مجموعه امنیتی منطقه شرق اروپا یا همان بالکان معادلات را برای ترکیه تغییر می دهد. هر مجموعه امنیتی حول یک قدرت منطقه ای شکل می گیرد. فرانسه به عنوان این قدرت تصمیم دارد یونان را تقویت کند. امتداد همین تصمیم باعث ورود مکرون به قره باغ نیز شده است.
درگیری سردرمداران حزب عدالت و توسعه بر سر مسائل مسلمانان با مکرون نگاه برساخته هویتی و فرهنگی در گسترش مجموعه امنیتی مطلوبی است که ترکیه در سر دارد. با این وصف از رخدادهای امنیتی، باید نگاهی نیز به تقویت ابعاد استراتژیک یا سیاست اعلای ضد ترکی توسط فرانسه بیندازیم. معادله ای که فرانسه با تقویت یک متغیر می تواند حاصل آن را در بالکان به هم بزند. متغیری که به دنبال تغییر اسکادران نیروهای مسلح یونان خودنمایی کرد. فرانسه به سرعت قرارداد منعقده با یونان جهت فروش جت های جنگنده داسول رافال یا بقول خودشان دزو رافال را به مرحله اجرا می گذارد. این جنگنده دارای چه ویژگیهایی است و چطور ترکیه را در خطر قرار خواهد داد؟

منازعات دریای اژه بین ترکیه و یونان باعث شد که آتن اعلام کند هر سه شاخه نیروهای مسلح یونان (HAF) را نوسازی خواهد کرد. مهمترین بخش، قصد خرید ۱۸ جت جنگنده رافال و ۴ ناوچه چند منظوره است. میتسوتاکیس نخست وزیر یونان در نمایشگاه بین المللی تسالونیکی به تاریخ ۱۲سپتامبر امسال از این تصمیم رسماً پرده برداری کرد. وی گفت: «در سالهای اخیر پس از دوره ای از افزایش هزینه ها سرمایه گذاری در بخش دفاعی کاهش داشته و برنامه های تسلیحاتی کنار گذاشته شدند. اکنون وقت آن است که نیازها و فرصتها را همسنگ کنیم. اکنون زمان آن است که نیروهای مسلح را به عنوان میراثی برای امنیت کشور تقویت بخشیم. این یک الزام والا برای یونانیان است که هزینه های این کار را می پردازند. این بهای جایگاه ما روی نقشه است». این سخن وی مسأله تسلیح جدید ارتش را موضوعی مربوط به موت و حیات ملت یونان معرفی می کند. HAF می خواهد میراژهای کهنه تر ۲۰۰۰ را که منطبق با استاندارد میراژهای پیشرفته تر ۲۰۰۰-۵ MK 2 نشده بودند با ۱۸ فروند جنگنده رافال جایگزین سازد. از این ۱۸ فروند ۶ عدد جدید و ۱۲فروند دست دو هستند که از انبارهای نیروی هوایی فرانسه به یونان می آیند. منابع تأیید نشده فرانسوی گفته اند جت های دست دوم با استانداردهای F3-O4T تحویل داده خواهند شد که دارای رادارهای AESA یا تنظیمات اسکن شده الکترونیکِ فعال RBE2 می باشد. همچنین این جنگنده ها از سیستم هشدار موشک مادون سرخ DDM-NG و سیستم اوپتوالکترونیک OSF-IT و نمایشگر ارتقا یافته جایگاه خلبان برخوردارند.

مدیرعامل شرکت هوایی دزو یا همان داسول ابراز داشته که از این خبر بسیار شادمانم که به تقویت رابطه استثنایی ما و یونان با سابقه تقریبا نیم قرن کمک می کند و من از مسئولان یونانی برای اینکه مجدد به ما اعتماد کردند سپاسگزارم. اریک تراپیه ادامه داد که شرکت هوایی دزو به طور کامل بسیج شده تا نیازهای عملیاتی ابراز شده توسط نیروی هوایی یونان را حاصل کند و بنابر این در حفظ حق حاکمیت یونان و امنیت مردم یونانی سهیم باشد.
سه کشور مهم دیگر هم چنین جنگنده های چندکاره ای را سفارش داده اند. علاوه بر مصر و قطر مهمترین سفارش دهنده کشور هند است. هند با توجه به درگیری های مرزی و تهدیدات اخیر خود با چین توانسته پس از ۸ سال تعداد محدودی از این هواپیماها را تحویل بگیرد. در حالیکه یونان اولین کشور اروپایی است که پس از عقد قرارداد تا میانه ۲۰۲۱ قرارست رافالهای مهمی را از فرانسه تحویل بگیرد.

خانم فلورانس پارلی وزیردفاع فرانسه هم بسیار خرسند از این انتخاب نخست وزیر یونان برای دریافت ۱۸ هواپیمای رافال بود و گفت این انتخاب رابطه بین نیروهای مسلح یونان و فرانسه را تقویت می کند و به آنها اجازه می دهد که همکاری های عملیاتی و راهبردی خود را تشدید نمایند. همکاری های نظامی اخیر بین فرانسه و یونان در ابعاد عملیاتی نیز شامل کالای راهبردی رافال بوده است. در ۱۳ آگوست رافال های نیروی هوایی فرانسه در پایگاه هوایی سودا ـ چانیا در جزیره استراتژیک کریت (کرت) بر زمین نشستند تا با هواپیماهای اف ۱۶ یونان تمرینات مشترک انجام دهند. این دومین رزمایش مشترک نظامی است که حول ترکیه در حال انجام بوده است. همانطور که رزمایش قفقاز ۲۰۲۰ بعنوان نمادی از قدرت تخریبی روسها جهت توان تشکّلات راهبردی روسیه در مدیریت منطقه اوراسیا بود که همان ترکیب با تغییرات اندکی در نبرد این روزهای قفقاز ایفای نقش می کند، تمرینات نظامی فرانسه و یونان در قدرت هوایی نیز نمادی از قدرت فرانسه در مدیریت فضای آسمان برای تشکّل منطقه امنیتی بالکان است. وزارت دفاع فرانسه اعلام کرد این حضور نظامی یک «تقویت موقت حضور آنها در مدیترانه شرقی است».

خود نیروی هوایی فرانسه نیز قرار است رافال های جدیدی را به کار بگیرد. دولت پاریس تا انتهای امسال سفارش ۱۲ رافال جدید را برای نیروی هوا و فضای خود ارائه می دهد تا بجای آن ۱۲ فروند هواپیمای صد و دویی باشد که در حال فروش به یونان هستند. خانم پارلی وزیر نیروهای مسلح به پارلمان فرانسه در نشست کمیسیون امنیت ملی در طول یک جلسه استماع برای بودجه نظامی ـ دفاعی گفت که به موازات سفارشات یونان ۱۲ هواپیمای جدید را برای نیروی هوا ـ فضای خود جایگزین خواهیم کرد. دولت فرانسه گفته است بجای هر رافال دست دومی که به یونان می دهیم یکی جایگزین می کنیم تا عملیات و توان ما را تحت تأثیر قرار ندهد. پارلی برای اطمینان بخشی ابراز داشت که ما باهم همنظریم که تا ۲۰۲۵ همراستا با قانون برنامه نظامی ۱۲۹ هواپیمای رافال داشته باشیم و من به این مقصود بسیار پایبندم. وزیردفاع مدعی است پول خرید این هواپیماها از حاصل تجارت با یونان که بالغ بر ۱ و ۲ میلیارد یورو بوده نیست. او گفت که به طور فنی این پولها به بودجه دولتی می روند نه به وزارتخانه و این یعنی دعوای جدیدی با وزارت اقتصاد و مالیه و بهبود درباره انتقال این مبالغ به وزارت دفاع جهت جایگزینی رافال ها در راه است. این سخن نشان از اهداف اقتصادی فرانسه نیز دارد که به موازات اهداف والای استراتژیک از آن درآمدی برای بهبود اوضاع در هم پیچیده اقتصادی فرانسه کسب خواهد کرد. شرکت دزو از ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ باید ۲۸ فروند رافال به دولت بدهد و بلافاصله بعد از آن ۱۲ فروند جدید نیز تحویل نماید. جالب تر آنکه وزارت دفاع باید تا پیش از ۲۰۲۳ تعداد ۳۰ فروند جدید نیز سفارش دهد که تا ۲۰۲۷ تحویل داده شوند.  

البته پرداختهای یونان به خرید همین کالا محدود نمی ماند. خریدها شامل سلاح های هدایت شونده نیروی هوایی هم هست. هرچند این موارد آشکار نشده اند اما محتمل است که این عنصر شامل موشک های مورد استفاده رافال باشد. نیروهای مسلح یونان (HAF) موشکهای هوا به هوای MBDA MICA را روی مجموعه هوایی میراژ خود بکار می گیرد که ضد کشتی های اِگزوسِت AM.39 و موشکهای کروز SCALP-EG  را حمل می کند. همه این ها و بیشتر می تواند توسط رافال ها هم حمل شوند. در زمان درگیری، رافال ها می توانند برتری هوایی را در منطقه درگیری حفظ کنند که این فرآیند شامل عمل کردن از پایگاه های متعدد جزیره ای می شود در حالی که ادعای زدن اهداف دور از تیررس در حملات زمینی و ضد کشتی را دارند.

تصمیم یونان به خرید رافال هشداری هم به آمریکا برای پایان علاقه آتن به خرید اف ـ ۳۵ است. نخست وزیر در دیداری که از کاخ سفید داشت گفت ما می توانیم همکاری دفاعی خود را حتی از این هم بیشتر کنیم به عنوان مثال در بخش پهپادها. ما همچنین می توانیم مذاکرات برای گرفتن نهایی هواپیماهای اف ۳۵ را شروع کنیم. ناگفته نماند که هند نیز با پافشاری جهت خرید هواپیما از فرانسه بی میلی خود را به خرید از آمریکا نشان داده که دلیل آن را تردید درباره سیاست احتمالی تحریم توسط آمریکا می داند. البته تصمیم هر دو کشور به ارزان تر بودن قیمت جنگنده های فرانسوی هم بر می گردد. یونان هم مثل هند زنجیره تأمین کالاهای دفاعی خود را از منبع هر دو تولید کننده تعقیب می کند ولی باز هم بخاطر احتمال وقوع سیاست تحریمی آمریکا نمی خواهد دست خالی از بازار برگردد. یونان ۴۵ سال است که از فرانسه خرید نظامی می کند. اولین بار در ۱۹۷۴ تعداد ۴۰ میراژ F1CG خرید. این امر غیرمعمولی است اما میراژهای اف ۱ یونان با موشکهای هوا به هوای AIM-9P مسلح می شدند که برای امنیت هوایی از وظیفه ای ذاتی و اولیه برخوردار بودند. میراژهای اف ۱ یونان پس از بکارگیری در دو اسکادران ۳۳۴ و ۳۴۲ میرا در سال ۲۰۰۳ بازنشسته شدند.

موضوعات دیگری هم علاوه بر نوسازی سیستم هوایی یونان مطرحند. باز زایی سیستم دریایی، سلاح های ضدتانک و دفاع سایبری، اورهال صنعتی و … مباحث مهمی هستند که در جای خود قابل بررسی و اندیشه هستند. نکته مهم بررسی اهداف و دلایل استراتژیک این رویه های دفاعی است. شکی نیست که دوره جدید نوسازی ارتش یونان برای ارتقای صنعت دفاعی آن کشور در پرتو تنش های رو به تزاید با ترکیه در شرق مدیترانه آغاز شده است. این درگیری ها عمدتا در قالب ادعای انرژی و حقوق دریایی در منطقه بیان می شوند. البته هر دو بحث مربوط به خواسته های سیاسی و ژئوپلیتیک اند. ترکیه نمی خواهد در چارچوب تعریفی که اروپائیان یا برندگان جنگ جهانی از او کرده اند باقی بماند وگرنه اهمیت خود را پس از جنگ سرد از دست می دهد. ترکیه دیگر دیوار دفاعی مقابل شوروی نیست. ناتو از ترکیه دورتر می شود و اعراب پس از توافق با اسرائیل از قدرت گرفتن و اهداف توسعه طلبانه ترکیه در واهمه افتاده اند. حال در این میانه ترکیه میخواهد امتداد استراتژیک بالکان را طوری تعریف کند که مرکزیت خود در آن بیشتر و برجسته تر گردد. اردوغان می خواهد بین سه منطقه امنیتی اوراسیا ـ خاورمیانه و بالکان یک ناهمگونی استراتژیک راه بیندازد تا مبادا همراستایی این سه منطقه باعث محو برنامه های توسعه طلبانه ترکیه به عنوان حائل بین این سه فضا گردد.
البته هدف غایی ترکیه امتداد اوراسیا با یک باز تعریف به مرکزیت خویشتن است. برای یونان مفهوم مجاورت می تواند اصلی جهت تشکیل مجموعه امنیتی منطقه ای مطلوب ترکیه در بالکان باشد. در چنین مجاورتی شناورهای جدید و مدرن شده و نیز بالگردهای دریایی علاوه بر اژدرافکن های سنگین نشان از این دارند که ناوگان یونانی میخواهد قدرت بازوان خود را دریای اژه گسترش دهد. جایی که هم یونان و هم ترکیه ادعای ارضی و انرژی خصوصا در منطقه حول قبرس دارند. جزایر مدیترانه ای هم نقطه بحث و جدل میان آنکارا و آتن است که ترکها می گویند منابع طبیعی آن مشترکاً استفاده گردد. اینجا هرچه که از اقتصاد هست هدف سیاسی دارد. وقتی ترکیه در نوامبر ۲۰۱۹ با لیبی قرارداد ساخت منطقه اختصاصی تجاری از سواحل جنوبی ترکیه تا شمال شرقی لیبی بست، مورد اعتراض مصر و یونان واقع شد. در پاسخ یونان هم با مصر تصمیم به تولد منطقه مشابهی در اژه گرفتند که خشم ترکیه را برانگیخت. در این آوردگاه، اهداف استراتژیک دقیقا زیر کارهای اقتصادی و سیاست سفلی تعقیب می شوند.

درمقابلِ خریدهای هوایی یونان، ترکیه هم با دو متغیر F35A و خرید دفاع اس ـ ۴۰۰ روسی سر و کار دارد. او باید محاسبه کند که جنگنده هایی همطراز با رافال برای ترکیه ضروری است. اینجاست که محدودیت های انتخاب برای ترکیه خودنمایی می کنند. ترکیه قبلا با su-57 Felon روسی مرتبط بوده ولی اکنون آنها در خط مقدم تولید به کار نیفتاده اند. هنوز هم احتمالِ گرفتن هواپیماهای روسی روی میز قرار دارد. شاید هم ترکیه منتظر است تا هواپیماهای بومی تی اف ـ ایکس تا ۲۰۲۸ ساخته شوند. این امر نامحتمل است خصوصا که ترکها نیاز دارند مدلهای قدیمی مثل فانتوم های اف ۴ را از رده خارج و جایگزین کنند. همزمان پیام یونان به ترکیه با خریدهای هوایی و دریایی خصوصا رافال های راهبردی مرتب تکرار می شود و نشان از سیاست دفاعی یونان در مقابل ترکیه دارد. این بار در هر منطقه باید منتظر برتری یک فضا در سه بُعد زمینی، هوایی و دریایی باشیم که هرجا ممکن است یک سلاح راهبردی تضمین کننده برتری منطقه ای قدرتهای منطقه ای باشد.