جریان شناسی اخوان المسلمین سوریه ؛ ریشه ها در خاورمیانه / ۴

? عقاید فعلی جنبش اخوان
? اخوان سوریه تحت تأثیر اندیشه حسن البناء، حکومت را رکنی از ارکان اسلام میداند. حسن البناء میگفت: پیامبر حکومت را ستونی از ستونهای اسلام معرفی کرده است. از این رو موضوع حکومت در بخش عقاید و اصول عقاید و نه در فقهیات و فروع قرار دارد. هدف نهایی اخوان المسلمین مصر برپایی نظام اسلامی است تا در محیط اسلامی خالص، فرهنگ اسلام بهتمام معنا حاکم شود، نه اینکه دولتی به وجود آید که فقط نام اسلام را بر خود بگذارد. به زعم این گروه، منشأ قدرت در حکومت اسلامی مردم هستند و حاکم، این قدرت را از مردم می گیرد و علاوه بر این، اصل شورا نظارت مردم بر قانون را تأمین می کند. با وجود تأکید اخوان مصر بر تشکیل چنین حکومتی، این اندیشه در اخوان سوریه بسیار ضعیف است. به همین دلیل، اخوان سوریه تا سال۱۹۸۰ به دنبال تشکیل حکومت نبود، اما از سال ۱۹۸۰ که اخوان شکست خورد و پس از تشکیل “جبهه اسلامی سوریه” این جنبش به تشکیل حکومت تمایل پیدا کرد و در همین جهت، در سال ۱۹۸۲به طور گسترده دست به شورش زد و شهر حما را به کنترل خود درآورد.
اخوان سوریه در اصول و ارزشها و محتوای اسلامی معتقد است که اسلام با جوهره توحیدی و ارزشهای عالی همراه با تسامح و تساهل، بهترین اصل برای جامعه سوریه تلقی می شود.
? این گروه همچنین طرح خود را برای آینده سوریه بر اساس قرآن کریم، سنت و اهداف شریعت می داند. برخی اصول و محورهای اسلامی مهم مورد تأکید اخوانی ها عبارت اند از: اسلامی کردن نظام قضایی، حفظ حقوق زنان مطابق موازین شرعی، احیای سنت وقف، ایجاد نهادهای حمایتی مانند نهاد زکات، حرکت به سمت اقتصاد اسلامی از جمله ایجاد بانک و نهادهای سرمایه گذاری اسلامی، ایجاد روحیه جهاد و احیای ارزشهای اسلامی و مبارزه با فساد.
درخصوص تحزب هم باید گفت جماعت اخوان مصر نمونه ای کامل از حزبی انحصارطلب است که برای لغو احزاب و انحلال آنها و یکپارچه کردنشان در حزبی واحد تلاش می کرد، اما در سوریه تحول عملی جماعت از رویکرد انحصار طلب به رویکرد تکثرگرا در تشکیل “جبهه سوسیالیسم اسلامی” نمود یافت، حتی بعدها پا را فراتر گذاشت و این احتمال به وجود آمد که به نوعی حزب دموکراتیک اسلامی همچون احزاب دموکراتیک مسیح در اروپا و امریکای لاتین تبدیل شود.
? مواضع این جبهه عبارت بود از: دفاع از نظام جمهوری در مقابل طرح سوریه بزرگ، مخالفت با طرح دفاع مشترک از خاورمیانه، اتخاذ سیاست بیطرفی مثبت، طرح اصلاحات بنیادین کشاورزی، همکاری اقتصادی و سیاسی با اتحاد جماهیر شوروی و طرح سوسیالیسم اسلامی به جای کمونیسم.
? در مورد مشکل رابطه دین و حکومت، السباعی شخصاً ترجیح میداد ماده ای مبنی بر پذیرش دین اسلام به عنوان دین حکومت در پیشنویس قانون اساسی ۱۹۵۰ بگنجاند. وی در نهایت موضع خود را تعدیل و اعلام کرد که اسلام و شریعت اسلامی منبع اصلی قانونگذاری هستند. در نتیجه دو مکتب در اخوان سوریه شکل گرفت: یکی، مکتب سنتی لیبرالیسم که با ابزار سیاسی، پارلمانی و تبلیغات فعالیت میکرد و بهترین نماینده آن السباعی بود؛ دیگری، مکتب رادیکالیسم اعتراضی که به کودتا و اِعمال خشونت اعتقاد داشت. اخوان المسلمین سوریه بر تشکیل مجلس نمایندگان از راه انتخابات آزاد و صالح به منظور قانونگذاری و نظارت بر امور کشور تأکید میکند و تکثرگرایی و وجود احزاب سیاسی متعدد را می پذیرد.
? همچنین در خصوص آزادی و حقوق سیاسی ـ اجتماعی شهروندان معتقد به آزادی اجتماعات و مشارکت در آن به استثنای مواردی است که به امنیت عمومی و گسترش خشونت کمک کند. با توجه به وجود اقلیتهایی مانند مسیحیان و علویان در جامعه سوریه و همچنین تجارب معطوف به رویکردهای مذهبی اخوانیها در گذشته که احتمال برداشت های رادیکالی از آن می رفت، اخوان المسلمین سعی می کند با تأکید بر آزادی مذهبی هرگونه دیدگاه منفی در خصوص این گروه و پیامدهای به قدرت رسیدن آن را کاهش دهد. در واقع، این نوع دیدگاه های اخوان المسلمین به خصوص در سوریه بیشتر به مشروعیت سازی برای این گروه و کاهش نگرانی های سایر گروه ها در خصوص پیامدهای به قدرت رسیدن آن معطوف است. بنابراین می تواند به عنوان دیدگاهی ابزاری مطرح شود، به خصوص که با مبانی تفکر سیاسی اسلامگرایانه اخوان المسلمین همخوانی چندانی ندارد. از مسائل و موضوعات اجتماعی دیگر، تأکید اخوان بر آزادی تشکیل سازمان های مردم نهاد، سندیکاها و کمیته های دفاع از حقوق بشر، تضمین حقوق زنان برای مشارکت سیاسی و به دست آوردن مناصب دولتی و محدود کردن حوزه فعالیت دستگاههای دولتی به حفظ امنیت داخلی و کیان دولت و ممنوعیت آنان در سرکوب جریانهای سیاسی است. اخوان علاوه بر تأکید بر سایر حقوق اجتماعی شهروندان مانند حمایتهای بهداشتی و درمانی و آموزشی، به مسائل و حقوق اقتصادی افراد جامعه نیز توجهی خاص دارد و به خصوص بر ایجاد اشتغال و معیشت تأکید میکند.

? ویژگی های جماعت اخوان المسلمین سوریه
? درک درست جماعت اخوان المسلمین وابسته به دریافت تفاوتهای آن با سایر گروهها، تشکل ها، احزاب و جماعت های اسلامی است. این تفاوت ها در ویژگی های بارز آن خود را نشان می دهد. روشن است که برخی از این ویژگی ها از وجوه اشتراک جماعت با برخی دیگر از گروه ها و جماعت های اسلامی است، ولی کلیت آن ویژگی اخوان را نشان میدهد. چنان که در رساله المؤتمر الخامس آمده، امام حسن البناء ویژگی های این جماعت را چنین توضیح داده
است:
1. اخوان المسلمین دعوتی است سلفی؛ زیرا مردم را به بازگشت به اسلام و کتاب و سنت و روش صالحان امت فرا می خواند. پیداست در برخی برداشتهای خود با آنچه امروزه جریان سلفیه نامیده می شود، تفاوت هایی دارد که نباید مغفول بماند.
2. اخوان المسلمین دعوتی است سنّی؛ زیرا خود را ملزم به سنّت پیامبر ۶در همه ابعاد به خصوص در عبادت و عقیده میداند.
3. اخوان المسلمین دعوتی است صوفیانه؛ زیرا اساس خوبی ها را در وارستگی و طهارت نفس و پاکی دل و شرح صدر می داند و بر پایداری بر عمل تأکید دارد و معتقد است نباید به خلق طمع داشت، بلکه باید همه چیز برای خدا باشد؛ ولی ناگفته پیداست و تاریخ هشتاد ساله اخوان نیز گواه بر این است که نگاه اخوان به تصوف با شیوه خانقاهی و سنتی آن فرق دارد و آن بخش از تصوف را که با سنت پیامبر تعارضی ندارد و پیراسته از بدعتهاست، می پذیرد و به کار میبندد که در قرآن کریم و سنت به تزکیه و احسان معروف است.
4. اخوان المسلمین جریانی است سیاسی؛ زیرا خواهان اصلاح حکومت و تعدیل نگرش به مسائل مربوط به امت و حفظ عزت و کرامت مردم و ارتباط بین المللی است.
5. اخوان المسلمین جریانی است ورزشی؛ زیرا به سلامت عمومی توجه دارد و بر این است که مؤمنِ قوی، بهتر از مؤمن ضعیف است و خود را ملزم به فرموده پیامبر میداند: جسم شما بر شما حقی دارد و میداند که مسئولیتها و تکالیف انجام نمیشود، مگر با داشتن جسمی سالم و قوی و سرشار از ایمان و ذهنی روشن و فهمی صحیح.
6. اخوان المسلمین پیوند دهنده علم و فرهنگ و روش فکری است؛ زیرا آموختن علم را فریضه های اسلامی میداند، تا جایی که اگر علم در چین باشد، باید در پی آن رفت و دولت اسلامی موظف به رشد دادن ایمان و علم در جامعه است.
7. اخوان المسلمین شرکتی است اقتصادی؛ زیرا نظرشان این است که اسلام به مدیریت مال و کار و کسب عنایت خاصی دارد و پیامبر فرموده است: چه نیک است مال پاک برای شخص پاک و هم فرموده است: هر کس شب از دسترنج خود بهره گیرد، گناهان او بخشیده است.
8. اخوان المسلمین نهادی است اجتماعی؛ زیرا برای پیشگیری و درمان و علاج دردهای اجتماعی تلاش می کند و برنامه دارد.
9. اخوان المسلمین نهادی است برنامه ریز؛ زیرا موارد ذیل را توصیه میک ند:
یک. دوری از اختلاف و فتنه انگیزی؛
دو. پرهیز از هیمنه اعیان و اشراف و سیاستمداران بر جماعت؛
سه. پرهیز از هیمنه احزاب و گروههای سیاسی بر جماعت؛
چهار. عنایت به سازندگی و تکوین شخصیتها و رعایت حرکت گام به گام و تدریجی در برنامه ها؛
پنج. عملگرایی و دوری از تبلیغات شعارگونه؛
شش. توجه شدید به اقبال جوانان و عنایت خاص به آنان؛
هفت. توجه به سرعت گسترش جماعت در روستاها و شهرها و داشتن برنامه