بررسی تحولات اخیر افغانستان (از پیدایش احمد مسعود تا مناقشات درون تشکیلاتی طالبان)

در این مطلب به چهار موضوع مهم در تحولات اخیر افغانستان می‌پردازیم:

الف- بررسی اقدامات احمد مسعود
ب- روند تشکیل حکومت طالبان
ج- مناقشه‌های احتمالی در آینده افغانستان
د- اختلافات داخلی تشکیلات طالبان

الف- بررسی اقدامات اخیر احمد مسعود:
آنچه از اقدامات یک ماه اخیر “احمد مسعود” فرزند “احمد شاه مسعود” فرمانده و وزیر دفاع دولت برهان الدین ربانی برمی‌آید، مجموعه‌ای از واکنش‌های اشتباه است که در مقابل رفتارهای داخلی و خارجی انجام گرفت. این اشتباهات پایانی بر آغاز شکوهمند فعالیت‌های وی بود و می‌توان گفت جایگاه و شخصیت احمد مسعود که روزی می‌توانست به عنوان رهبری محبوب برای افغانستان به ویژه مردم مخالف سیستم طالبان باشد، از بین رفته و او تبدیل به یک فرمانده محلی شکست خورده شده است که علاوه بر اینکه هیچ منطقه‌ای را تحت کنترل خود ندارد، در سیاست‌ورزی و فرماندهی نظامی نیز بی‌تجربه و خام عمل کرده است.

به طور کلی ‏اشتباهات احمد مسعود در خصوص تحولات اخیر را در موارد زیر می‌توان خلاصه کرد:
۱- عدم سیاست‌ورزی صحیح در روابط خارجی و داخلی.
۲- متوقف کردن گفتگوها با طالبان و عملکرد ضعیف سیاسی.
۳- ارتباط با سرویس‌های امنیتی فرانسه و اشخاص معلوم الحالی مثل: برنارد هنری لوی و…
۴- درخواست حمایت از اروپا و آمریکا.
۵- شکل‌دهی قومیتی به تشکیلات خود با اقداماتی همانند: برافراشتن پرچم غیررسمی افغانستان و…
۶- نبرد نظامی در منطقه‌ای محاصره (استان پنجشیر) و مقایسه غلط این درگیری‌ها با نبردهای پدرش در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی.

ب- روند تشکیل حکومت طالبان:
طبق اظهارات رسمی مقامات طالبان، این گروه تا کنترل کامل کشور و توافق داخلی شورای رهبری بر چارچوب و اعضای دولت آتی، حکومت جدید را اعلام نخواهند کرد.
پیش از این نشست سه روزه‌ی قندهار با حضور “ملا هبت الله آخوندزاده” رهبر طالبان شکل گرفته بود که طی آن اعضای دولت طالبان بدون شرکت دادن سران حکومت قبلی نظیر حامد کرزی، عبدالله عبدالله و… انتخاب شده بودند.
این اقدامات و اظهارات طالبان نشانگر این است که نوع حکومت فدرالی و دولت وحدت (مدل دولت کرزی و اشرف غنی) از نظر آنها مردود است و تشکیل حکومت احتیاجی به برگزاری انتخابات، تشکیل مجلس نمایندگان و… ندارد.
در خصوص مدل حکومتی امارت اسلامی تا روشن شدن چارچوب آن نمی‌توان تحلیلی ارائه داد، اما اگر براساس همان روش بیست سال پیش طالبان باشد، قطعا با همان مشکلات روبرو خواهد شد.

ج- مناقشه‌های احتمالی در آینده افغانستان:
در حال حاضر صحبت از آینده و کشمکش‌های احتمالی در افغانستان کمی زود است؛ چرا که عملکرد طالبان هنوز مشخص نشده است که بتوان واکنش‌های مردم و جریان‌های سیاسی در مقابله با اقدامات آنها را بررسی کرد. اما به هر صورت مناقشه‌های احتمالی در آینده افغانستان حول دو مولفه “نژاد” و “مذهب” و همچنین “اختلافات درون تشکیلاتی طالبان” می‌تواند شکل بگیرد.
در واقع طالبان در بُعد نژاد، هزاره‌ها و تاجیک‌ها را رقیب خود می‌دانند و در بُعد مذهب، اهل تشیع و گروه‌های تکفیری نظیر داعش را رقیب خود می‌بینند.
از این میان همواره از درگیری با اهل تشیع و هزاره‌ها به دلیل وجود حمایت ایران اجتناب کرده و در مقابل نیز اهل تشیع و هزاره‌ها با آنها مدارا کرده‌اند.
البته طالبان تا کنون سعی در نشان دادن رویکرد فرانژادی و فرامذهبی داشته‌اند اما این موضوع بایستی در عمل آنها نیز مشهود شود تا بتوان گفت: طالبان نگاه قومی و مذهبی ندارد.

د- اختلافات داخلی تشکیلات طالبان:
این موضوع همواره به مرحله عمومی شدن نرسیده و بیشتر در اخبار غیررسمی مطرح شده است. تصور و تحلیل غلطی که بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌های افغانستانی و ایرانی دارند، این است که طالبان به طور کامل وابسته به پاکستان است و سازمان اطلاعات نظامی پاکستان (ISI) برای آنها تصمیم‌گیری می‌کند. همچنین تسخیر افغانستان از جمله تصرف هرات و کابل، با حضور گسترده نظامی پاکستان (پنجابی‌ها) صورت گرفته و خود طالبان نقش آنچنانی در تحولات افغانستان نداشته‌اند. این موارد هیچگونه استنادی ندارد و نشان از عدم شناخت ساختار تشکیلاتی طالبان دارد.
در واقع تشکیلات طالبان شامل چهار شورای منطقه‌ای به نام‌های کویته، رسول، شمال و مشهد است که هر چهار شورا در افغانستان تشکیل شده و تنها یکی از آنها یعنی شورای کویته تحت نفوذ پاکستان است. همچنین شورای کویته غالبا متشکل از طرفداران شبکه حقانی و طرفداران ملا هبت الله است که این دو تا کنون تضادی با یکدیگر نداشته‌اند. (توضیحات بیشتر در مطالب آتی ارائه خواهد شد.)

به طور کلی می‌توان گفت که فرآیند به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان تنها براساس تشکیلات واحد، حمایت گسترده مردمی، بنیان‌های فکری و پیشینه‌ی درخشان آنها نبوده است؛ بلکه عامل اصلی این موضوع خیانت و بی‌لیاقتی سران دولت قبلی و پس از آن بی‌سیاستی رقبای آنها نظیر ژنرال دوستم، عطامحمد نور، احمد مسعود و… بوده است.