تحولات جغرافیای داعش در دوره ابوالحسن القرشی

بی‌شک برای شناخت هر جریان، گروه و یا هر فرد پیش از هر چیز باید آثار و اسناد برجای مانده از آن جریان، گروه و یا فرد هر چقدر هم که در مظان شک و تردید قرار داشته باشند، مورد توجه قرار گیرد. پدیده داعش نیز از این امر مستثنی نیست، اما جالب است که اذهان بسیاری از تحلیلگران و حتی دانشگاهیان و آکادمیسین‌ها در قبال این جریان دیگرگون است و بسیار می‌بینیم که کتاب‌ها و مقالاتی درباره این گروه نوشته شده اما حتی یک ارجاع به آثار و اسناد این گروه نداشته است.

این در حالی است که این گروه اسناد بسیار زیادی از خود برجای گذاشته و می‌گذارد. اسنادی که گاهی حتی ردیابی برخی از آن‌ها به کشته شدن رهبرانش انجامیده ولی در هر صورت به خصوص با دقت ویژه‌ای که بخش رسانه‌ای این گروه در توصیف جزئیات و استراتژی صداقت دارد، مواد رسانه‌ای خوبی را برای تحلیل گران آماده کرده و می‌کند.

می‌دانیم که چندی پیش دواعش در تاریخ ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ (۹ آذر ۱۴۰۱) اعلام کردند که خلیفه‌شان ابوالحسن القرشی کشته شد. این در حالی است که اعلام خلافت این خلیفه در تاریخ در ۱۰ مارس ۲۰۲۲ (۱۹ اسفند ۱۴۰۰) و پس از تأیید کشته شدن خلیفه قبلی، ابوابراهیم الهاشمی رخ داد. یعنی اینکه خلافت ابوالحسن القرشی نزدیک به نه ماه به طول انجامید.

هربار که خلیفه جدیدی انتخاب می‌شود، داعش گزارش‌های تصویری مفصلی از بیعت عناصر خود در نقاط مختلف را منتشر می‌کند. این تصاویر حاوی اطلاعات خوبی از جغرافیای استقرار داعش می‌باشند و همینطور نشان می‌دهند که گروه‌های مختلف داعش در نقاط مختلفی که در آن استقرار دارند، چقدر تحت فشار قرار داشته و یا اینکه چقدر از قدرت مانور و تحرک برخوردار می‌باشند.

حالا که در یک بازه زمانی ۹ ماهه، داعش دو بار فرایند بیعت را از سر گذرانده و در هر دو بار گزارش‌های تصویری مفصلی منتشر کرده است. مقایسه این دو مجموعه گزارش‌های تصویری می‌تواند تحولات مختلف داعش در جغرافیای حضورش را تا حدی به نمایش گذارد. در این نوشته برآنیم تا تحولات جغرافیای نفوذ داعش را از رهگذر مقایسه دو مجموعه گزارش‌های تصویری مارس ۲۰۲۲ و دسامبر ۲۰۲۲ بررسی کنیم.

در ابتدا باید گفت که بیانیه خلافت ابوالحسن الهاشمی در ۱۰ مارس (۱۹ اسفند) منتشر شد و گزارش‌های تصویری از ولایات مختلف داعش از ۱۱ مارس (۲۰ اسفند) تا ۱۷ مارس (۲۶ اسفند) به تناوب انتشار یافت. خبر کشته شدن ابوالحسن الهاشمی و بیعت با ابوالحسین الحسینی هم در ۳۰ نوامبر (۹ آذر) منتشر شد و گزارش تصویری بیعت ها از ۱ دسامبر (۱۰ آذر) تا ۱۷ دسامبر (۲۶ آذر ۱۴۰۱) به تناوب منتشر شد، و تا زمان نوشته شدن این سطور، گزارش تصویری دیگری منتشر نشده است. احتمال می رود با توجه به زمانی که گذشته و با توجه به زمانبندی بیعت‌های قبل، گزارش تصویری جدیدی منتشر نشود. نتایج مقایسه دو مجموعه گزارش‌های تصویری بدین شرح است:

۱- گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسن القرشی از مناطق زیر بودند:
شام، سومالی، الانبار عراق، جنوب عراق، دجله عراق، دیالی عراق، صلاح الدین عراق، کرکوک عراق، نینوا عراق، شمال بغداد عراق، یمن، پاکستان، خراسان، سینا، شرق آسیا، ساحل در غرب آفریقا، منطقه فاروق در غرب آفریقا، منطقه بانکی در غرب آفریقا، سامبیسا در غرب آفریقا، کرینوا در غرب آفریقا، دریاچه چاد در غرب آفریقا، لیبی، هند، وسط آفریقا.

گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسین الحسینی نیز از مناطق زیر بودند:
ادرمبوکار منطقه ساحل، گزارش تصویری دوم از ساحل شامل مناطق مثلث و بورکینافاسو و ازواغ، سومالی، دو گزارش تصویری از عراق، پاکستان، تونس، خراسان، سینا، دو گزارش تصویری از شام، دریاچه چاد غرب آفریقا، منطقه الفاروق در غرب آفریقا، منطقه بانکی در غرب آفریقا، منطقه سامبیسا در غرب آفریقا، منطقه گرینوا در غرب آفریقا، وسط نیجریه در غرب آفریقا، لبنان، دو گزارش تصویری از موزامبیک، هند، دو گزارش تصویری از وسط آفریقا که یکی از این دو متعلق به منطقه بینی بود و یمن.

۲- گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسن القرشی ۲۴ گزارش و گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسین الحسینی نیز ۲۵ گزارش تصویری می‌باشد اما بازه زمانی‌ای که در آن گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسن منتشر شدند بسیار کوتاه تر از بازه زمانی‌ای بود که گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسین منتشر شده و چه بسا بعدا هم بشوند، و این نشان می‌دهد که داعش نسبت به ۹ ماه قبل خود در فشار بیشتری قرار داشته و از ضعف بیشتری رنج می‌برد.

۳- تغییری که به صورت واضح در مقایسه دو مجموعه گزارش‌های تصویری به چشم می‌آید، وجود گزارش‌های تصویری از لیبی در گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسن القرشی است که در گزارش‌های تصویری ابوالحسین الحسینی اثری از آنها نیست. این در حالی است که گزارش تصویری بیعت ولایت سینا هم با فاصله معناداری نسبت به بقیه ولایات و در ۲۴ آذر منتشر شد. شکل تصاویر نیز گویای مسائل بسیاری هستند. اگر گزارش بیعت ولایت سینا با ابوالحسن را با بیعت ولایت سینا با ابوالحسین مقایسه کنیم، خواهیم دید که علاوه بر دیر رسیدن این گزارش تصویری، تعداد بیعت کنندگان به شدت کم شده و تمام عناصر طبیعی در تصویر بیعت با ابوالحسین برای اینکه منطقه شناسایی نشوند، محو شده است. این در حالی است که تصاویر ولایت سینا ۹ ماه قبل و در زمان بیعت با ابوالحسن افراد بسیار بیشتری را در بر می‌گیرد و عناصر طبیعی منطقه نیز در آن تصاویر حذف نشده‌اند. این مسئله نشان می‌دهد که ولایت سینای داعش طی این ۹ ماه در فشار بسیار زیادی قرار گرفته است.

۴- در این بین، وجود یک گزارش تصویری از بیعت‌های متعدد دواعش در لبنان با ابوالحسین قابل توجه است، گزارشی که مانند آن در بیعت ابوالحسن دیده نشد.

۵- نکته بسیار مهم دیگر در گزارش‌های تصویری، کوچک شدن گزارش‌های تصویری عراق است که در بیعت با ابوالحسن به تفکیک مناطق، ۸ گزارش تصویری می‌باشد، اما در بیعت با ابوالحسین تنها به دو گزارش تصویری و بدون تفکیک مناطق تقلیل یافته است و این نشان می‌دهد که احتمالا داعش در این فرایند ۹ ماهه در عراق از قدرت مانور و حرکت کمتری برخوردار شده است.

۶- اما از طرف دیگر، توسعه جغرافیای داعش در آفریقا را می‌توان از گزارش‌های تصویری به خوبی دریافت. در این بین جدا شدن ولایت ساحل از ولایت غرب آفریقا کاملا خود را در گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسین نشان می‌دهد. به گونه‌ای که خود ولایت ساحل دو گزارش تصویری ارائه کرده که یکی از منطقه ادرمبوکار و گزارش تصویری دوم از مناطق مثلث و بورکینافاسو و ازواغ در منطقه تاریخی لیپتاکو می‌باشد که شامل بخش‌هایی از جنوب شرق مالی و بخش‌هایی از شرق بورکینافاسو و بخش‌هایی از جنوب غرب نیجر می‌شود.

۷- اما گسترش حوزه نفوذ داعش در آفریقا به اینجا ختم نشده و می‌بینیم که ولایت وسط آفریقا در بیعت با ابوالحسن تنها یک گزارش تصویری ارائه داده است اما در بیعت با ابوالحسین از یک سو به دو ولایت تبدیل شده یعنی ولایت موزامبیک و ولایت وسط آفریقا که هر یک از این دو نیز دو گزارش تصویری ارائه کرده‌اند که خود نشان دهنده توسعه فعالیت داعش در مناطق شمال شرق کنگو به ویژه منطقه بینی و شمال شرق موزامبیک به ویژه منطقه کابودلگادو می‌باشد.

۸- ولایت غرب آفریقا یا منطقه کانوری در حوزه دریاچه چاد در شمال شرق نیجریه و بخشی از کامرون و نیجر و چاد یکی از مهمترین مناطق نفوذ داعش است که در گزارش‌های تصویری هر دو بیعت نمایان است اما آنچه گزارش‌های بیعت با ابوالحسن را با گزارش‌های تصویری بیعت با ابوالحسین متفاوت می‌کند این است که در بیعت با ابوالحسین یک گزارش تصویری از وسط نیجریه نیز در قالب غرب آفریقا ارائه می‌شود و این نشان می‌دهد که فعالیت داعش در نیجریه نیز نسبت به ۹ ماه قبل توسعه یافته است.

۹- ولایت شام داعش برای بیعت با ابوالحسن تنها یک گزارش ارائه داده اما در بیعت با ابوالحسین دو گزارش تصویری ارسال کرده است و این نشان می‌دهد که با وجود فشاری که روی داعش در عراق بوده و موجب شده تا گزارش های تصویری بیعت در عراق بسیار کمتر شود، اما کار داعش در سوریه کمی با توسعه مواجه بوده است.

در هر صورت آنچه گفته شد برخی از ابعاد توسعه و یا محدود شدن قدرت مانور و تحرک داعش در مناطق جغرافیایی است که در آن ها به فعالیت‌های تروریستی خود می‌پردازد. امری که در هر صورت بنا بر گزارش‌های تصویری تنظیم شده است و امکان دارد به هر دلیلی بعدا نشانه‌هایی بر خلاف آن پدیدار گردند. از طرفی این گزارش‌های تصویری اطلاعات دیگری نیز می‌توانند به پژوهشگر بدهند، امری که بحث را طولانی‌تر کرده و و مجال دیگری می‌طلبد.