زمینه درگیری‌های سودان و سناریوهای پیش‌رو

نیروهای ارتش سودان به فرماندهی سپهبد عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع سودان به فرماندهی سپهبد “حمیدتی” از روز ۲۶ فروردین ماه وارد درگیری‌های سنگینی با یکدیگر شدند. این یادداشت به طور اجمالی به زمینه‌های شکل گیری این درگیری‌ها و سناریوهای پیش روی آن می‌پردازد.

زمینه درگیری‌ها در سودان:
نزاع بین فرماندهی ارتش در سودان و نیروهای پشتیبانی سریع به تاریخ شکل گیری نیروهای پشتیبانی سریع در سال ۲۰۱۳ میلادی در زمان عمر البشیر رئیس جمهور سابق سودان باز می‌گردد. ارتش در آن زمان الحاق این نیرو را به خود رد کرد، چرا که ساختار این نیرو ریشه در یک گروه پیکارجو موسوم به “جنجوید” داشت که بر هویت‌های قبیله‌ای مشخص و محدودی در سودان پافشاری می کرد. از همین رو نیروی پشتیبانی سریع به دستگاه اطلاعات و امنیت سودان ملحق شد و در سال ۲۰۱۷ به نیرویی تحت فرمان رئیس جمهور که فرماندهی کل قوا و فرماندهی ارشد ارتش سودان را نیز بر عهده داشت، تبدیل شد. درگیری‌ها پس از انقلاب دسامبر ۲۰۱۸ سودان به ویژه پس از سقوط البشیر در آوریل ۲۰۱۹ از سر گرفته شد، چرا که سپهبد حمیدتی به عنوان فرمانده نیروی پشتیبانی سریع از همکاری با رئیس شورای نظامی سپهبد عوض بن عوف سرباز زد، مسئله‌ای که باعث شد بن عوف سریعا خود را از صحنه بیرون بکشد.

این دو در سخنان ماه‌های اخیر خود تلویحا به انتقاد از یکدیگر پرداختند، و تجهیزات و خودروهای نظامی متنوعی را در پادگان‌های نظامی‌ خارطوم برای رقابت با یکدیگر مستقر ساختند. به طور کلی می‌توان گفت اختلافاتی که به مواجهه مسلح بین دو طرف انجامید عبارت‌اند از:

۱- مسئله ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش. در این بین فرماندهان ارتش سودان و در رأس آنها سپهبد عبدالفتاح البرهان بر این ادغام پافشاری می‌کنند، در حالی که حمیدتی مخالف این ادغام می‌باشد.

۲- افقی که حمیدتی رویاروی خود ترسیم کرده است، و همچنین پیوندهای سیاسی‌ای که برقرار ساخته، فرماندهی ارتش را نگران می‌سازد. حمیدتی افق برنامه سیاسی خود را از ایجاد پیمانی متکی بر همکاری با بزرگان قبایل، شیوخ طرق صوفیه و نیروهای آزادی و تغییر (قوی الحریه و التغییر) آغاز کرد، و از خود تصویری در جهت یاری انقلاب و حکومت غیرنظامیان بر جای نهاد. در این بین فرماندهان ارتش و در رأس آنها البرهان، رسیدن حمیدتی به قدرت را در آینده تهدیدی امنیتی تلقی کردند و آرزوهای سیاسی وی را مقدمه‌ای برای تمرد او تلقی کردند. از همین رو خواستار تسریع روند ادغام نیروهای حمیدتی در ارتش شدند و اظهار داشتند که مطامع شخصی فرماندهی نیروهای پشتیبانی سریع نزاع را به سوی انفجار کشاند.

۳- نزاع بر سر قدرت و نفوذ، یکی دیگر از عوامل درگیری‌های سودان می‌باشد. در واقع در دو سال اخیر دو طرف بر سر میزان نفوذ خود با یکدیگر درگیر شدند تا اینکه به توافق ۵ دسامبر سال ۲۰۲۲ رسیدند که در واقع به نفع ارتش و البرهان بود، چرا که با این توافق، البرهان منصب خود را به عنوان فرمانده و رئیس شورای عالی نیروهای مسلح نگاه می‌داشت و ۱۴ ژنرال و نماینده از جمله نماینده پشتیبانی سریع را تحت فرماندهی خود می‌یافت، امری که از سوی حمیدتی به عنوان گونه‌ای از اعمال قدرت نرم در جهت نفوذ البرهان بر نیروهایش تلقی شد.

سناریوهای پیش‌رو:
بحران در سودان به طور فزاینده‌ای ابعاد جدیدی پیدا می‌کند و این امر شکل گیری هر سناریو‌ای را محتمل می‌کند، به ویژه اینکه خطرات و چالش‌هایی که سودان را از هر طرف احاطه کرده، بیشتر و بیشتر می‌شوند. در این بین می‌توان از چهار سناریو به عنوان محتمل‌ترین سناریوها یاد کرد که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم:

سناریوی اول: برقراری آرامش و ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش. به نظر می‌رسد این سناریو خوش بینانه ترین و مطلوب‌ترین سناریو باشد. این سناریو در صورت‌های ذیل امکان تحقق می‌یابد: نخست: موفقیت تلاش‌های میانجی‌گرانه بین المللی و منطقه‌ای در متوقف ساختن درگیری‌ها و همکاری دو طرف برای حل و فصل امور تا اینکه جریان حوادث به سوی جنگ داخلی نیجامد. دوم: حل موانع ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش به ویژه توافق بر روی زمانبندی فرایند ادغام که برجسته‌ترین نقطه اختلاف ارتش و پشتیبانی سریع می‌باشد. در این بین ارتش به یک زمانبندی پنج ساله و پشتیبانی سریع به یک زمانبندی ۱۰ ساله باور دارند. نکته سوم دوری جستن از سیاست‌های دوقطبی سازی است. امروز دو طرف نیروهای همفکر خود را در میان سیاستمداران غیر نظامی حمایت می‌کنند، که برای رسیدن به سناریوی گفته شده باید این روند را متوقف کنند.

سناریوی دوم: برقراری آرامش بدون ادغام. این یک سناریوی میانه است، اما مطلوب نیست چرا که فرایند سیاسی در سودان و توافق نهایی بین نیروهای سیاسی و نیروهای نظامی در هر زمان امکان دارد که یک بار دیگر به سوی انفجار حرکت کند. این سناریو در صورت شکل گیری داده‌های زیر محقق خواهد شد: نخست: موفقیت تلاش‌های میانجی‌گرانه بین المللی و منطقه‌ای برای رسیدن به آتش‌بس، البته بدون رسیدن به راه حلی برای مسئله ادغام. دوم: اینکه توافق بر سر فرایند ادغام بدون جدول زمانبندی مشخصی صورت پذیرد.
بی‌گمان موفقیت فرایند سیاسی در چارچوب این سناریو بسیار دشوار می‌باشد و در صورتی که این سناریو محقق شود انتخابات ریاست جمهوری با حمایت قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی و تحت اشراف سازمان ملل اما بدون تضمین ثبات پایدار و فراگیری برای سودان، برگزار خواهد شد و رئیس جمهور بعدی این کشور تحت فشار ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع قرار خواهد گرفت.

سناریوی سوم: احتمال موفقیت ارتش: احتمال دارد که ارتش بتواند سیطره خود را به ویژه با پیش کشیدن مسئله انحلال نیروهای پشتیبانی سریع بگستراند. در این صورت انتظار می‌رود که تعداد زیادی از افسران و عناصر پشتیبانی سریع به ارتش بپیوندند، و این به معنی شکل گیری یک ثبات نسبی تدریجی به نفع نیروهای مسلح می‌باشد، به ویژه اگر حمایت مالی و نظامی بزرگی از سوی کشورهای حامی نهادهای حاکمیتی در سودان نیز فرا برسد. با این وجود مسئله انحلال پشتیبانی سریع که البرهان به دنبال آن است آن‌چنان بی خطر هم نیست و در این صورت امکان ادامه نزاع مسلحانه نیز محتمل خواهد بود، چرا که درهای مذاکره بسته خواهند شد و همه به انتظار اقدام نهایی از سوی ارتش خواهند نشست. اینگونه جنگ به درازا خواهد کشید، به ویژه اگر حمایت خارجی نیز از راه برسد با یک جنگ فرسایشی مواجه خواهیم شد. نیروهای پشتیبانی سریع در مناطق متعددی از سودان از محبوبیت برخوردارند و از حمایت برخی نیروها و احزاب سیاسی نیز بهره می‌برند.

سناریوی چهارم: برافروخته شدن جنگ داخلی. این بدبینانه ترین و نامطلوب‌ترین سناریو است که در صورت پیشرفت درگیری‌ها و پناه بردن هر یک از دو طرف به قدرت‌های بیگانه برای دریافت حمایت مالی و نظامی و همچنین شکست تلاش‌های بین المللی و منطقه ای و رسیدن به بن بست سیاسی و همچنین تلاش برای ترور عبدالفتاح البرهان یا محمد حمدان دقلو “حمیدتی” در این زمان حساس محقق خواهد شد. به ویژه اینکه اخیرا حمله‌هایی علیه افسران ارتش و نیروهای امنیتی در منطقه دارفور اتفاق افتاده که می‌تواند تا دیگر مناطق امتداد یابد.

در پایان می‌توان گفت که شکل گیری هریک از این سناریوها به معنی عدم رخ دادن سناریوهای دیگر نیست. حل این بحران نیازمند دخالتی سریع از سوی جامعه بین الملل و قدرت‌های منطقه‌ای مورد اعتماد دو طرف می‌باشد، تا اینکه خدای نکرده سودان بیش از این به سوی فرجامی شوم نلغزد.

ترجمه: یاسر قزوینی حائری

بیشتر بخوانید: 
پایگاه هوایی مروی در سیطره نیروهای واکنش سریع؛ جنگنده‌های مصری منهدم شدند!
آتش بس تلفنی درگیری‌های سودان را خاموش نکرد