دانش نظامی: پهپاد شاهد ۱۷۱ (سیمرغ) و خانواده پهپادهای پنهان‌کار شاهد

تاریخچه:
داستان تولید و به خدمت‌گیری پهپادهای خانواده سیمرغ ایرانی از شکار جانور قندهار آغاز شد. در ۱۳ آذر سال ۱۳۹۰ نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران موفق به در اختیار گرفتن کنترل یک فروند پهپاد پیشرفته آمریکایی به نام Lockheed Martin RQ-170 Sentinel معروف به جانور قندهار شد. پهپاد پیشرفته RQ-170 با توانایی رادارگریزی، برای جمع آوری اطلاعات و جاسوسی وارد حریم هوایی ایران شده بود که در نهایت طی فرآیندهایی، ایران موفق به کسب کنترل پروازی این پرنده در اطراف شهر بردسکن و نشاندن آن در شمال شهرستان طبس شد.

در ۲۲ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ و در جریان بازدید فرمانده کل قوا از نمایشگاه دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه عنوان شده بود که نیروهای مسلح ایران موفق به کسب تمام اطلاعات نرم افزاری این پرنده شده‌ است و تصاویری را از تمام پایگاه‌هایی که این پرنده در آنها حضور داشته بدست آورده‌اند. در جریان همین بازدید نیز بیان شد که نمونه ۱۵ درصد با موفقیت پرواز کرده است و دو نمونه ۴۰ درصدی و ۱۰۰ درصدی نیز در همان سال به پرواز در خواهند آمد. همچنین سردار حاجی‌زاده عنوان کرده بود که این پهپاد بمب افکن نیز خواهد شد. در آبان ماه سال ۹۳ نیز فیلمی از پرواز موفقیت آمیز این پرنده به نمایش درآمد.

سال ۱۳۹۵ در جریان بازدید دریادار شمخانی از نمایشگاه دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه، نمونه‌های جدیدی از این سری پهپاد با نام شاهد ۱۸۱ رونمایی شد. دو سال بعد یعنی سال ۱۳۹۷ در جریان نمایشگاه اقتدار ۴۰ پهپاد شاهد ۱۹۱ رونمایی شد. لازم به ذکر است هر دو پهپاد شاهد ۱۸۱ و شاهد ۱۹۱ نمونه های ۶۰ درصدی پهپاد شاهد ۱۷۱ هستند.

نسخه های مختلف پهپادهای پنهان‌کار شاهد:
خانواده پهپادهای پنهان‌کار شاهد شامل پنج نوع رزمی و شناسایی هستند که هریک از آنها با توجه به اندازه‌اش نسبت به پهپاد RQ-170 یا شاهد-۱۷۱ سنجیده می‌شوند. به این صورت که پهپاد شاهد-۱۷۱ که ملقب به سیمرغ است، نمونه ۱۰۰ درصدی و کاملا یکسان با پهپاد RQ-170 است و دو پهپاد شاهد-۱۹۱ و ۱۸۱ که لقب صاعقه را یدک می‌کشند، هر دو نمونه ۶۰ درصدی پهپاد شاهد ۱۷۱ هستند. در کنار سه نمونه قبلی دو پهپاد شاهد-۱۴۱ و ۱۶۱ نیز قرار می‌گیرند که هر دو نمونه از نظر ابعاد ۴۰ درصد پهپاد شاهد ۱۷۱ هستند.
لازم به ذکر است که دو نوع غیر نظامی نیز از پهپاد وجود دارد. اولین نمونه، نمونه ۱۵ درصدی اولیه است که برای تست پروازی استفاده شده است و دومین نمونه برای بارورسازی ابرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدین ترتیب تعداد پهپادهای خانواده پهپادهای پنهان‌کار شاهد-۱۷۱ به هفت عدد می‌رسد.

اهمیت پهپاد RQ-170 آمریکایی بسیار زیاد بود، به‌طوری که ایرانیان پس از به زمین نشاندن این پهپاد متوجه شدند چه حجمی از فناوری‌های نوین به‌صورت یکجا در آن به‌کار گرفته شده است. در سازه و بدنه جانور قندهار از مواد پیشرفته سبک استفاده شده بود و پوشش و رنگ ویژه روی بدنه قرار داشت. استفاده از موتور بسیار پیشرفته، حذف اختلاف دمای گازهای خروجی موتور با امکان پیشگیری از تولید ابر بخار، دوربین شناسایی ۸۰ مگاپیکسلی با برد بالا، دوربین پیشرفته چندطیفی که قابلیت آشکارسازی اشیاء مختلف با جنس‌های مختلف و حتی دریچه تونل‌ها، انواع سامانه‌های مخابراتی و حسگرهای مختلف و رادار بسیار پیشرفته روزنه مصنوعی یا Synthetic-aperture radar (SAR) که قابلیت نقشه برداری با دقتی در حد آشکارسازی ردپای انسان و شناسایی اشیاء حتی زیر اغلب تورهای استتار بخشهایی از تجهیزات افشا شده این پهپاد فوق العاده ارزشمند آمریکایی هستند.
این موارد در کنار استفاده از طرح بال‌دیس یعنی حذف سطوح پایدارساز افقی و عمودی مجزا از بدنه و نیز تلفیق بال و بدنه آن را به یکی از پیشرفته ترین پهپادهای موجود در دنیا تبدیل نموده بود.
از همین رو این پهپاد مهمترین پهپاد غنیمت گرفته شده توسط ایران در چند دهه اخیر محسوب میشود. حتی میتوان آن را یکی از مهمترین غنیمت‌ها کسب شده بعد از جنگ جهنی دوم قلمداد کرد.

شاهد-۱۷۱ (سیمرغ):
پهپاد شاهد-۱۷۱ که با لقب سیمرغ نیز شناخته می‌شود به عنوان نمونه ۱۰۰ درصدی پهپاد RQ-170، از یک موتور توربوفن به نام طلوع-۱۴ بهره می‌برد. مینی توربروفن طلوع-۱۴ حاصل تبدیل شدن موتور مینی‌توربوجت طلوع-۴ به یک توربوفن است. شاهد-۱۷۱ به لطف موتور توربوفن خود به مداومت پروازی ١٠ ساعت و بیشترین برد ۴۴٠٠ کیلومتر رسیده است. ارتفاع پروازی ۴٠٠٠٠ پا (۱۲۰۰۰ متر)، حداکثر وزن برخاست ٣٠٧٠ کیلوگرم و حداکثر سرعت ۴۶٠ کیلومتربرساعت از دیگر مشخصات اعلامی این پهپاد می‌باشد.
شاهد-۱۷۱ مانند پهپاد RQ-170 از یک محافظ برای دوربین حرارتی خود بهره می‌برد که باعث کاهش سطح مقطع راداری آن می‌شود.
با معرفی موتور توربوفن جهش ٧٠٠ و ورود به خدمت آن، جهش قابل توجهی در مقدورات پروازی این پهپاد رادارگریز ایرانی با معرفی نمونه‌ای جدید را شاهد خواهیم بود.

مشخصات شاهد-۱۷۱:
نوع ماموریت: شناسایی
طول: ۴/۷۵ متر
طول بال: ۱۳ متر
ارتفاع: ۱/۲ متر
برد شناسایی: ۲۲۰۰ کیلومتر
بیشترین برد: ۴۴۰۰ کیلومتر
مداومت پروازی: ۱۰ ساعت
سقف پروازی: ۴۰۰۰۰ پا (۱۲۰۰۰ متر)
موتور: توربوفن طلوع-۱۴
قدرت تراست موتور: ۶ کیلو نیوتون
بیشترین سرعت: ۴۶۰ کیلومتر بر ساعت
سرعت کروز: نامشخص
وزن: نامشخص
بیشترین وزن برخاست: ۳۰۷۰ کیلوگرم

شاهد-۱۸۱ (صاعقه):
پهپاد شاهد-۱۸۱ که با عنوان صاعقه نیز شناخته می‌شود، نمونه ۶۰ درصدی پهپاد شاهد-۱۷۱ بوده و از موتور دو زمانه ملخی استفاده میکند. با توجه به گران قیمت بودن پهپاد رادارگریز شاهد-۱۷۱، به منظور کاهش هزینه تولید و همچنین تولید انبوه آسان، پهپاد شاهد ۱۸۱ با حذف ارابه فرود و استفاده از موتور پیستونی به تولید انبوه رسیده است.
شاهد-۱۸۱ امکان حمل چهار عدد بمب سدید-۳۴۲ بیرون از بدنه و در جایگاهی بین دو اسکیت زیر بال خود را دارد. بمب سدید-۳۴۲ به‌دلیل داشتن بال‌های جمع شونده کمترین فضای ممکن را اشغال کرده و چهار عدد از آن به راحتی کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و به همین دلیل بهترین گزینه برای استفاده بر روی این پهپاد است.

شاهد-۱۸۱ (صاعقه) برای برخاستن از یک خودور کمک می‌گیرد به این شکل که بر روی یک نگهدارنده مخصوص و بر روی خودرو قرار گرفته و سپس خودرو با سرعت بالا به حرکت در می‌آید و در سرعت مطلوب پهپاد به پرواز درمی‌آید. در زمان نشستن نیز شاهد-۱۸۱ با استفاده از اسکیت‌های زیرین خود بر روی زمین سر می‌خورد تا متوقف شود.

مشخصات شاهد-۱۸۱:
نوع ماموریت: شناسایی و رزمی
طول: ۲/۷ متر
طول بال: ۷/۳ متر
ارتفاع: ۰/۷ متر
برد رزمی: ۱۱۵۰ کیلومتر
بیشترین برد: ۳۴۵۰ کیلومتر
مداومت پروازی: ۱۳ ساعت
سقف پرواز: ۱۵ هزار پا (۴۵۷۲ متر)
موتور: پیستونی با قدرت ۸۰ اسب بخار
بیشترین سرعت: ۲۲۰ کیلومتر بر ساعت
سرعت کروز: ۱۵۰ کیلومتر بر ساعت
وزن: نامشخص
بیشترین وزن برخاست: ۴۸۰ کیلوگرم
بیشترین وزن سوخت و محموله: ۱۶۵ کیلوگرم
نوع برخاست: از روی خودرو
نحوه فرود: اسکیت
تعداد بمب قابل حمل: ۴ عدد سدید-۱

شاهد-۱۹۱ (صاعقه ۲):
پهپاد شاهد-۱۹۱ که با عنوان پهپاد صاعقه ۲ نیز شناخته می‌شود، مانند شاهد-۱۸۱ (صاعقه) نمونه ۶۰ درصدی پهپاد شاهد-۱۷۱ است. با این تفاوت که شاهد-۱۹۱ به‌جای موتور پیستونی از یک موتور توربو جت بهره می‌برد. در پهپاد شاهد-۱۸۱ به‌دلیل استفاده از موتور ملخی سطح مقطع راداری به شدت افزایش پیدا کرده و ارتفاع پروازی نیز کمتر از نمونه موتورجت خواهد بود؛ در نتیجه لزومی برای کاهش سطح مقطع راداری دیده نمی‌شود و به همین خاطر بمب‌های سدید-۳۴۲ بیرون از شاهد-۱۸۱ لود شده‌اند اما این موضوع در شاهد-۱۹۱ برعکس است. این نمونه با داشتن یک موتور توربوجت و سرعت بالا از اختفای راداری بیشتری بهره می‌برد و به همین جهت بمب‌هایی که حمل می‌کند، در داخل یک محفظه در داخل بدنه پهپاد قرار می‌گیرد.

شاهد-۱۹۱ از نوعی موتور مینی توربوجت با توان ۱۰۷۸/۸ نیوتون نیرو که با نام توربوجت ۸۹۴ شناخته میشود و یا از موتور توربوجت طلوع-۱۰ با توان ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ نیوتون نیرو استفاده میکند. شایان ذکر است موتور توربوجت ۸۹۴ توسط هوافضای سپاه و موتور توربوجت طلوع-۱۰ توسط وزارت دفاع ساخته شده است.

شاهد-۱۹۱ دارای ارتفاع پروازی بیشتر و همچنین اختفای بیشتر در برابر رادار بوده و به همین جهت یک جایگاه درونی برای حمل سلاح طراحی شده تا به اختفای این پهپاد حین مأموریت رزمی کمک شود. صاعقه ۲ توان حمل دو عدد بمب سدید-۳۴۲ را در جایگاه درونی حمل سلاح خود دارد. بمب‌های سدید-۳۴۲ دارای بال‌های جمع شونده هستند و برعکس موشک سدید-۱ نیاز به تیوپ برای حمل و شلیک ندارند؛ همچنین مانند سدید-۳۴۵ دارای بالهای ثابت نیستند.

لازم به ذکر است بمب سدید-۳۴۲ به دلایل مذکور، در حال حاضر تنها سلاح فعلی خانواده سیمرغ است.

همچنین بر اساس تصاویر منتشر شده به نظر می‌رسد این پهپاد از دوربین عقاب ۴ استفاده می‌کند.

با توجه به توضیحات داده شده در خصوص شاهد-۱۹۱ میتوان ماموریت این پهپاد را نفوذ به پدافند دشمن و انهدام اهداف خاص یا اهداف پدافندی تصور نمود.

شاهد-۱۹۱ اولین بار در نمایشگاه اقتدار ۴۰ به نمایش درآمد، اما مشخصات این پهپاد در بنری در نمایشگاه دستاوردهای سپاه که در سال ۱۴۰۱ و در اصفهان برگزار شد به نمایش درآمد. مشخصاتی شامل ارتفاع پروازی ۳۰۰۰۰ پا (۹۲۰۰ متر)، شعاع رزمی ۵۰۰ کیلومتر، مداومت پروازی ۴/۵ ساعت و توان انجام ماموریت‌های شناسایی و رزمی از مهمترین شاخصه‌های این پهپاد پنهان‌کار است.
نوعی رادار سار با نام ابصار نیز مخصوص این پهپاد توسعه پیدا کرده است که در جای دوربین نصب می‌گردد و امکان جستجوی افراد و اشیاء را به‌صورت تصویربرداری سه بعدی فراهم میکند.

مشخصات شاهد-۱۹۱:
نوع ماموریت: شناسایی و رزمی
طول: ۲/۷ متر
طول بال: ۷/۳ متر
ارتفاع: ۰/۷ متر
برد رزمی: ۵۰۰ کیلومتر
بیشترین برد: ۱۵۰۰ کیلومتر
مداومت پروازی: ۴/۵ ساعت
سقف پروازی: ۳۰ هزار پا (۹۱۴۴ متر)
موتور: توربوجت ۸۹۴ یا طلوع ۱۰
قدرت تراست موتور: ۱۱۰ کیلوگرم نیرو (۱۰۷۸.۸ نیوتون)
بیشترین سرعت: ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت
سرعت کروز: ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت
وزن: نامشخص
بیشترین وزن برخاست: ۵۰۰ کیلوگرم
بیشترین وزن سوخت و محموله: ۲۳۰ کیلوگرم – ۱۰ کیلوگرم محموله اپتیکی و ۱۰۰ کیلوگرم سلاح درون محفظه
نوع برخاست: از روی خودرو
نحوه فرود: اسکیت
تعداد بمب قابل حمل: ۲ عدد سدید-۳۴۲

شاهد-۱۶۱:
پهپاد شاهد-۱۶۱ نمونه ۴۰ درصدی پهپاد شاهد-۱۷۱ است. این پهپاد از یک موتور میکروتروبوجت کوچک و معرفی نشده بهره می‌برد. در توضیحات مربوط به شاهد-۱۶۱ نوع محموله را جستجوگر (سیکر) و سرجنگی عنوان نموده‌اند. این موضوع احتمال انتحاری بودن این مدل را تقویت می‌کند. اگر شاهد-۱۶۱ نوع انتحاری خانواده سیمرغ باشد باید گفت پهپاد انتحاری بسیار گرانقیمتی است و برای زدن اهداف خاص مانند سامانه‌های پدافندی کاربرد خواهد داشت. سیکر حرارتی پهپاد شاهد-۱۶۱ بر روی بال و سمت راست موتور نصب شده و زمانی که پهپاد شیرجه بزند دید بهتری نسبت به سطح زمین پیدا میکند.
یکی از مشخصه‌های شاهد-۱۶۱ امکان پرتاب متفاوت آن است. به‌دلیل سبک بودن این پهپاد نسبت به گونه‌های دیگر از یک پرتابگر پنوماتیکی (بادی) بهره گرفته شده است که امکان پرتاب سریعتر این پهپاد از روی خودرو را فراهم می‌کند. امکان استفاده از این تکنیک بر روی دیگر اعضای خانواده سیمرغ که از روی خودرو به پرواز در می‌آیند نیز فراهم است. این پهپاد میتواند با کمک چتر نیز فرود بیاید و از آنجا که پهپاد فاقد ارابه فرود بصورت چرخ است بنظر میرسد منظور از ارابه فرود در بنر مشخصات، همان اسکیت کردن پهپاد بر روی زمین باشد.

مشخصات شاهد-۱۶۱:
نوع ماموریت: شناسایی و انتحاری
طول: ۱/۹ متر
دهانه بال: ۵/۱۳ متر
ارتفاع: ۰/۷۱ متر
برد رزمی: ۱۵۰ کیلومتر
بیشترین برد: ۳۰۰ کیلومتر
مداومت پروازی: ۳ ساعت
سقف پروازی: ۲۵ هزار پا (۷۶۲۰ متر)
موتور: میکرو جت HKS
قدرت موتور: ۴۰ کیلوگرم نیرو
بیشترین سرعت: ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت
سرعت کروز: ۱۵۰ کیلومتر بر ساعت
وزن: نامشخص
بیشترین وزن برخاست: ۱۷۰ کیلوگرم
بیشترین وزن سوخت و محموله: ۴۰ کیلوگرم
نوع محموله: سیکر و سرجنگی
نوع برخاست: لانچر پنوماتیک
نحوه فرود: ارابه فرود (اسکیت)، چتر بازیافت

شاهد-۱۴۱:
پهپاد شاهد-١۴١ تاکنون به‌صورت رسمی رونمایی نشده است. این پهپاد نمونه ۴٠ درصدی شاهد-۱۷۱ می‌باشد. بر اساس اطلاعات ارائه شده در نمایشگاه دستاوردهای سپاه در اصفهان، شاهد-١۴١ دارای یک موتور وانکل ۷۸۳ با توان ۳۲ اسب بخار بوده و به لطف توان حمل ۹۰ کیلوگرم محموله امکان حمل یک دوربین با کیفیت و مداومت پروازی ۱۲ ساعت را برای اجرای ماموریت شناسایی دارد.

مشخصات شاهد-١۴١:
نوع ماموریت: شناسایی
طول: ۱/۹ متر
دهانه بال: ۵/۱۳ متر
ارتفاع: ۰/۴ متر
برد شناسایی: ۱۳۰۰ کیلومتر
بیشترین برد: ۲۶۰۰ کیلومتر
مداومت پروازی: ۱۲ ساعت
سقف پروازی: ۱۵ هزار پا (۴۵۷۲ متر)
موتور: پیستونی وانکل ۷۸۳ با قدرت ۳۲ اسب بخار
بیشترین سرعت: ۲۲۰ کیلومتر بر ساعت
سرعت کروز: ۱۵۰ کیلومتر بر ساعت
وزن: نامشخص
بیشترین وزن برخاست: ۲۰۰ کیلوگرم
بیشترین وزن سوخت و محموله: ۹۰ کیلوگرم
نوع برخاست: از روی خودرو
نحوه فرود: اسکیت

نمونه ۱۵ درصدی شاهد-۱۷۱:
اطلاعات و تصویری از این نمونه در دسترس نیست اما می‌توان به این نکته اشاره کرد که این نمونه اولین نمونه ساخته شده در جریان مهندسی معکوس پهپاد RQ-170 است. ساخت نمونه ۱۵ درصدی از جانور قندهار به شناخت بهتر ساختار پروازی این پهپاد کمک شایانی کرده و این امر موجب تسریع در ساخت و به‌کارگیری خانواده پهپادهای پنهان‌کار شاهد شده است.

پهپاد سماوات:
پهپاد سماوات اولین بار در نمایشگاه دستاوردهای سپاه در بیرجند به نمایش درآمد. این پهپاد معادل پهپاد شاهد-۱۶۱ بوده و برای بارورسازی ابرها به خدمت گرفته می‌شود. بارورسازی ابرها علاوه بر اینکه برای افزایش باران کاربرد دارد برای جلوگیری از بارش تگرگ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. نحوه استفاده از سماوات برای باروری ابرها به این صورت است که در انتهای پهپاد و دو طرف موتور جایگاه‌هایی برای قرار گرفتن میله‌های یدید نقره قرار دارد، که با قرار دادن میله‌های یدید نقره در آن و شروع سوختن آنها در درون ابر علاوه بر پایین آمدن دمای داخل ابر امکان ایجاد بلورهای برف و یا تجمیع آب بر روی ذرات نیز فراهم می‌شود که در نهایت موجب ریزش باران خواهد شد.
بر اساس اطلاعات منتشر شده، پهپاد سماوات قابلیت به‌کارگیری برای ماموریتهای مراقبتی و رزمی را نیز دارا می‌باشد و به همین منظور امکان جدا کردن میله‌های نگهدارنده یدید نقره از روی پهپاد فراهم شده است. به‌جز طول بدنه ۱/۷ متر که در بنر سماوات آورده شده مابقی مشخصات شباهت زیادی به شاهد-۱۶۱ دارند.

سابقه عملیاتی:
خانواده پهپادهای پنهان‌کار شاهد به شکل گسترده‌ای در نیروی هوای فضای سپاه به خدمت گرفته شده‌اند و تاکنون تعداد زیادی عملیات‌های شناسایی و رزمی انجام داده‌اند. اما اولین عملیات رزمی که به‌صورت رسمی اعلام شده است مربوط به استفاده از پهپادهای شاهد ۱۸۱ و ۱۹۱ در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۹۶ در عملیات لیله القدر بر ضد داعش در سوریه است. به‌دلیل محرمانگی و حساسیت موضوع، بیشتر ماموریت‌های این دسته از پهپادها به‌صورت رسمی اعلام نمی‌شوند و اطلاعات چندانی از کیفیت عملیات‌های آن‌ها در دسترس نیست.

مجموعه پوسترهای شاهد-۱۷۱ و خانواده پهپادهای پنهان‌کار شاهد به زبانهای انگلیسی، روسی، عربی، کردی، آذری، عبری و چینی:

استفاده از محتوای تحولات جهان اسلام فقط با ذکر منبع و نام “تحولات جهان اسلام” مجاز است.