افغان-ترانس، تازه ترین پروژه اقتصادی علیه ایران

افغانستان کشوری محصور در خشکی، با اقتصادی مصرف محور و وابسته به قدرتهای خارجی است که تنها راه تنفس تجاری و اقتصادی اش در توسعه‌ی مسیرهای ریلی است. حکومت های افغانستان یکی پس از دیگری، برای راه‌اندازی شبکه راه آهن خود مذاکراتی را با کشورهای همسایه انجام داده اند. در ابتدا، از میان همسایگان افغانستان فقط ایران برای سرمایه‌گذاری روی شبکه راه آهن افغانستان علاقه‌مندی نشان داد و سپس هیئت مشترک دو کشور در ۳۰ بهمن ۱۴۰۱ ه.ش، ضمن انعقاد سه تفاهم‌نامه برای تکمیل پروژه خط آهن خواف-هرات و هرات-مزارشریف از بخش های مختلف پروژه خط آهن خواف-هرات بازدید کردند. همچنین قرار شد که بخش خصوصی ایران نخست ۱۵۰ میلیارد تومان، و در مرحله بعد ۴۲ میلیون دلار و نهایتاً دو میلیارد دلار بر روی پروژه راه‌ آهن هرات-مزارشریف سرمایه گذاری کنند.

اما اکنون پس از یکسال، همسایگان شمالی و جنوبی افغانستان (ازبکستان و پاکستان) احتمالاً با نقش آفرینی کشورهای ترکیه و آمریکا، از در رقابت با ایران وارد شده و با هدف ایجاد موانع میان روابط اقتصادی ایران و طالبان و همچنین بی اثر کردن نقش مهم اقتصادی مسیر خواف-هرات و هرات-مزارشریف، درصدد آن هستند تا مسیر جدیدی را از گذرگاه مرزی حیرتان در استان بلخ تا گذرگاه مرزی خرلاچی در استان پکتیا و سپس ایالت خیبرپختونخوای پاکستان ایجاد کنند. این پروژه با افزایش روابط برخی افراد پرنفوذ در بدنه گروه طالبان با دولت پاکستان و همچنین دولت ازبکستان به طور جدی تری دنبال شده است.

پاکستان که حامی و عامل اصلی پروژه تاپی (پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند) است، محرک اصلی پروژه افغان-ترانس نیز می باشد. هدف آنها از این پروژه ها تضعیف نفوذ اقتصادی ایران در افغانستان است و با دیکته کردن به کارگران خود در حکومت طالبان، موافقت سران آنها را برای ایجاد راه آهن افغان-ترانس به دست آورده اند و از آنجایی که حکومت طالبان نیز از خود فکر و اراده قوی ای ندارد و صرفاً به مجری پروژه های بزرگ اسلام آباد تبدیل شده است، پاکستان تصمیم گرفته است که تا مسیر اصلی پروژه افغان-ترانس را از گذرگاه مرزی تورخم در استان ننگرهار به گذرگاه مرزی خرلاچی در استان پکتیا تغییر دهد و مسیری جدیدی را بین تورخم-لوگر و لوگر-خرلاچی (پکتیا) ایجاد نماید تا از این طریق منفعت بیشتری نصیب اسلام آباد گردد.

مقامات اسلام آباد با خط دهی به حکومت طالبان و با هماهنگی ازبکستان، در ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ ه.ش دفتر هماهنگی راه آهن افغان-ترانس را در شهر تاشکند افتتاح کردند و قرار شده است تا دو دفتر دیگر را در شهرهای کابل و اسلام آباد، برای هماهنگی های بیشتر درباره چگونگی آغاز کار عملی این پروژه تاسیس کنند. حکومت طالبان هم که در نقش کارگر پروژه های بزرگ اقتصادی پاکستان عمل می کند و تمامی اختیارات مسیر راه آهن افغان-ترانس را به وزارت راه آهن پاکستان سپرده است و مهندسان پاکستانی نیز برای بررسی های فنی این مسیر در ۲۵ تیر ماه، وارد افغانستان شده اند.

تفاهم‌نامه ساخت خط آهن افغان-ترانس، در ۲۷ تیر ماه با ابتکار پاکستان و دعوت نمایندگان دولت ازبکستان و طالبان افغانستان، در اسلام آباد به امضاء رسید. اگر روند این پروژه مطابق با زمان بندی برنامه ریزی شده پیش برود و تا پایان سال ۲۰۲۷ میلادی راه آهن آن شروع به کار نماید، قطارهای این مسیر سالانه بیش از ۵ میلیون تن کالای تجاری را بین کشورهای آسیای میانه و آسیای جنوبی جابجا خواهند کرد. پاکستان و ازبکستان به بازارهای آسیای میانه و جنوب آسیا دسترسی پیدا خواهند کرد و سالانه میلیاردها دلار سود نصیب اسلام آباد و تاشکند خواهد شد.

پاکستان و ازبکستان با ایجاد راه‌آهن افغان-ترانس در خاک افغانستان از گذرگاه مرزی حیرتان در استان بلخ تا گذرگاه مرزی خرلاچی در استان پکتیا، خواب رسیدن به بازارهای پررونق آسیای میانه و کشورهای آسیای جنوبی را دیده‌اند و پیشاپیش سود حاصل از حمل و نقل کالاهای تجاری از این مسیر را میلیاردها دلار محاسبه کرده‌اند، چراکه طول این مسیر تنها ۷۶۰ کیلومتر است که از یکسو زمان تحویل کالاهای تجاری بین ازبکستان و پاکستان را تا پنج روز کاهش دهد و از سوی دیگر هزینه حمل و نقل کالاهای تجاری میان کشورهای آسیای میانه و جنوب آسیا را نیز ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش می دهد.

ازبکستان هزینه پروژه افغان-ترانس در مدت ۵ سال را ۴.۶ میلیارد دلار و پاکستان ۸.۲ میلیارد دلار پیش بینی کرده است، همچنین بانک جهانی، بانک سرمایه‌گذاری اروپا، بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت‌های آسیایی، شرکت مالی توسعه بین‌المللی آمریکا و کشور های روسیه و قزاقستان به سرمایه گذاری روی این پروژه علاقه‌مندی نشان داده اند. در صورت عملی شدن این پروژه، شکی نیست که نقش مهم اقتصادی و تجاری مسیر ایران-افغانستان (خواف-هرات و هرات-مزارشریف) به مرور زمان بی اثر می گردد و بازارهای افغانستان نیز به جای کالاهای ایرانی، مملو از کالاهای تجاری چین، روسیه و دیگر کشورهای آسیایی خواهد شد که از مسیرهای لانژو-حیرتان و افغان-ترانس وارد بازارهای افغانستان می شوند. مهم تر از همه، پاکستان به اهداف اصلی خود از جمله ایجاد موانع در روابط حکومت طالبان و ایران، بی اثر کردن نقش مهم اقتصادی و تجاری مسیر خواف-هرات و هرات-مزارشریف، به کارگیری حکومت طالبان برای اجرای پروژه های ملی اسلام آباد، سیطره بر بازار افغانستان و آسیای میانه و به دست آوردن میلیاردها دلار سود و… خواهد رسید.