دانش نظامی: موشک هوا به هوای رادار فعال آر-۷۷

تاریخچه:
کار بر روی موشک هوا به هوای رادار فعال آر-۷۷ از سال ۱۹۸۲ در شرکت Molnija OKB واقع در اوکراینِ شوروی (Ukrainian SSR)‌ آغاز شد. امروزه دفتر طراحی ویمپل (Vympel) به عنوان طراح اصلی موشک آر-۷۷ شناخته می شود. نسخه اولیه موشک آر-۷۷ پس از انحلال شوروی در سال ۱۹۹۱ در کارخانه Artem با نام Izdelie 170 (به معنی محصول ۱۷۰) تولید و ساخته شد. این موشک اولین بار در نمایشگاه هوایی مسکو (MAKS) در سال ۱۹۹۲ به نمایش گذاشته شد و در همان سالها لقب آمرامسکی (Amraamski) را از طرف روزنامه نگاران غربی دریافت کرد.

به مرور زمان موشک R-77 توسط جنگنده های ارتقا یافته Su-27، MiG-29 و MiG-31 در نیروی هوافضای روسیه مورد استفاده قرار گرفت.

کلمه RVV مخفف عبارت: Ракета Воздух-Воздух در زبان روسی با تلفظ Raketa Vozduh-Vozduh، که به انگلیسی: “air-to-air rocket” و به فارسی معنی موشک هوا به هوا است.

موشک R-77 در نسخه صادراتی با نام izdeliye 190 یا RVV-AE شناخته میشود که دارای برد ۸۰ کیلومتر یا ۵۰ مایل است. این موشک در بازار صادراتی به صورت گسترده به کشور هند و چین فروخته شد و بر روی جنگنده J-11 چینی و Su-30MKK هندی مورد استفاده قرار گرفته است. کشورهای مالزی، اندونزی، ویتنام، ونزوئلا و الجزیره به عنوان خریداران جنگنده سوخو ۳۰ نیز نسخه صادراتی موشک R-77 را دریافت کردند. دو کشور یمن و سوریه نیز برای استفاده بر روی جنگنده میگ ۲۹ ارتقا یافته به استاندارد SE نیز موشک آر-۷۷ را خریداری کردند. یمن با ایجاد تغییراتی بر روی این موشک از آن در بخش پدافندی نیز استفاده نمود.

شرکت ویمپل نسخه RVV-AE-PD (Povyshenoy Dalnosti – محدوده بهبود یافته) با برد ۱۲۰ تا ۱۶۰ کیلومتر و دارای موتور رمجت را در دست توسعه قرار داد. همچنین این شرکت به توسعه موشک R-77M که بلندتر، سنگین تر و دو مرحله ای بود، پرداخت. اما در دهه ۹۰ میلادی شرکت ویمپل به دلیل اوضاع بد اقتصادی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بودجه کافی برای توسعه دو نسخه RVV-AE-PD و R-77M را نداشت و هر دو برنامه را رها کرد.

شرکت KTRV به دستور رئیس جمهور ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۰۲ ایجاد شد. این اولین ساختار یکپارچه مجتمع نظامی-صنعتی روسیه است که منابع علمی و تولیدی را برای ایجاد موشک های هدایت شونده پیشرفته و سیستم های تسلیحات موشکی هدایت شونده تاکتیکی متمرکز کرده است. از آن سال این شرکت وظیفه توسعه، طراحی و ساخت موشکهای هوا به هوا در فدراسیون روسیه را به عهده دارد.

طراحی:
موشک R77 یک موشک رادار فعال برد بلند سوخت جامد است. در قسمت جلو بدنه رادار موشک و پشت سر آن واحد کنترل و سپس کلاهک موشک قرار گرفته است. در قسمت میانه و بعد از کلاهک نیز سوخت موشک و موتور سوخت جامد آن قرار دارد. موشک دارای چهار باله در قسمت میانه برای حفظ تعادل و چهار باله شبکه ای در انتهای بدنه جهت انجام مانور است. استفاده از طرح مشبک بر روی باله های انتهایی باعث چالاکی بالای موشک شده به طوری که زاویه حمله برای موشک به ۴۰ درجه می رسد.

موشک از یک رادار فعال چند منظوره دوپلر تک پالس تولید شرکت OAO Agat استفاده میکند. این رادار توان درگیری در فاصله ۲۰ کیلومتری به صورت فعال را دارد. بر روی موشک سامانه هدایت خودکار مبتنی بر اینرسی با امکان بروزرسانی توسط پیوند داده رمزنگاری قرار دارد که موشک را به سمت هدف هدایت و در صورت نیاز تغییرات هدف را از جنگنده دریافت میکند و در فاصله ۲۰ کیلومتری کاملا مستقل هدف را یافته و به آن حمله میکند.
رادار موشک توان آشیانه یاب رادار مانند موشک های ضد رادار را نیز دارد.

موشک آر-۷۷ دارای یک کلاهک ۲۲ کیلوگرمی انفجار قوی و ترکش شونده است. استفاده از فیوز مجاورتی امکان انفجار در مجاورت هدف را به موشک میدهد. این فیوزها بیشتر برای درگیری با موشکهای کروز که دارای چابکی بیشتر از جنگنده و سطح برخورد کمتری هستند، کاربرد دارد.

انواع موشک آر-۷۷

موشک آر-۷۷ دارای چندین نسخه است که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

موشک هوا به هوا میان‌برد R-77 پایه (izdeliye 170): نسخه استاندارد موشک R-77 که در ابتدا در اوکراین شوروی (Ukrainian SSR) ساخته شد.

موشک هوا به هوای R-77P یا RVV-PE: نسخه ای از موشک R-77 با هدایت راداری غیر فعال (Passive radiation homing) است. در این مدل که به تولید نرسید موشک تا لحظه آخر توسط رادار جنگنده هدایت میشود.

موشک هوا به هوای R-77T یا RVV-TE: نسخه ای از موشک R-77 که به روش آشیانه یاب مادون قرمز (Infrared homing) هدایت میشود. در این نسخه از یک دوربین فروسرخ در دماغه موشک استفاده شده که به تعقیب اشعه فروسرخ که در قسمتهای داغ مانند موتور جنگنده است، میپردازد.

موشک پدافندی کشتی پرتاب R-77-SRK: نسخه از موشک هوا به هوای R-77 که نوعی موشک پدافند هوایی (SAM) محسوب میشود که برای شلیک از روی کشتی ها بهینه شده است.

موشک سطح به هوای R-77-ZRK یا RVV-AE-ZRK: نسخه از موشک هوا به هوای R-77 بوده و برای استفاده به عنوان موشک پدافند هوایی (Surface-To-Air missile – SAM) بهینه شده است. این موشک برای پدافند زمین پایه استفاده می گردد.

موشک سطح به هوای R-77-PD ZRK یا RVV-AE-ZRK: این نسخه از موشک R-77 نیز یک موشک پدافند هوایی با هدف استفاده بر ضد اهداف پرنده مانند: جنگنده، بالگرد و … است.

موشک هوا به هوای R-77-PD یا RVV-AE-PD:‌ همانطور که پیشتر توضیح داده شد این نسخه از موشک R-77 در دهه ۱۹۹۰ میلادی با هدف دستیابی به برد ۱۲۰ تا ۱۶۰ کیلومتر بر پایه ی موتور رمجت طراحی و در مسیر توسعه قرار گرفت که به دلیل مشکلات مالی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توسعه آن متوقف شد. این نسخه را میتوان شبیه به موشک میتئور دانست.

موشک هوا به هوا میان‌برد RVV-AE یا izdeliye 190:
موشک هوا به هوا میان‌برد RVV-AE به منظور درگیری با اهداف هوایی نظیر (جنگنده، بمب افکن ، بالگرد ، هواپیماهای ترابری نظامی و…) در شرایط جنگ الکترونیک شدید، شب و روز، پس زمینه دریا یا زمین طراحی شد و بر روی انواع جنگنده های میگ و سوخو قابل نصب است.

این موشک قابلیت رهگیری اهداف با حداکثر سرعت ۳۶۰۰ کیلومتر بر ساعت را داراست و حداکثر اختلاف ارتفاع بین محل پرتاب از روی جنگنده حامل با هدف ۱۰ کیلومتر است. حداکثر برد موشک ۸۰ کیلومتر و سر جنگی آن ۲۲/۵ کیلوگرم است.

هدایت این موشک بر اساس هدایت داخلی و بروزرسانی مسیر به کمک لینک داده و هدایت فعال راداری در فاز نهایی حمله است که قابلیت تغییر هدف پس از شلیک و هدف گیری پس از شلیک را داراست و به عنوان یک موشک شلیک کن و فراموش کن بازاریابی می شود.

مشخصات موشک RVV-AE:
نوع: موشک هوا به هوا رادار فعال
تولیدکننده: شرکت KTRV
کشور سازنده: روسیه
رونمایی: ۱۹۹۲
طول: ۳/۶ متر
قطر: ۰/۲ متر (۲۰ سانتیمتر)
طول بال: ۰/۴ متر (۴۰ سانتیمتر)
طول بال عقب: ۰/۷ متر (۷۰ سانتیمتر)
حداکثر برد: ۸۰ کیلومتر (هدف نزدیک شونده)
حداقل برد: ۳۰۰ متر (هدف دور شونده)
ارتفاع درگیری با هدف: بین ۲۰ متر تا ۲۵ کیلومتر
وزن موشک :۱۷۵ کیلوگرم
وزن سر جنگی : ۲۲/۵ کیلوگرم
پیشران: موتور سوخت جامد تک پالس
فیوز : مجاورتی لیزری

موشک هوا به هوا میان‌برد R-77-1 یا izdeliye 170-1: نسخه تولید روسیه بوده که از سال ۲۰۰۳ توسعه آن آغاز شده و در سال ۲۰۰۵ چهار نمونه آن تولید شد. با توجه به نبود جنگنده سوخو-۳۵ با توان شلیک این موشک در سال ۲۰۱۰ با جنگنده Su-35S مورد آزمایش قرار گرفت. R-77-1 یا هدف استفاده بر روی جنگنده Su-35S و بمب افکن Su-34 توسعه یافته است. این موشک بخشی از تسلیحات آینده جنگنده نسل پنجم SU57 (T-50) است و می تواند بر روی آویزگاه های خارجی آن نصب شود. MiG-31BM ارتقا یافته توان حمل تا چهار موشک R-77-1 را دارد. این موشک از دماغه ساده، سر جستجوگر رادار فعال 9B-1248 (Izdeliye-50-1) و باله های جدید بهره میبرد.

موشک هوا به هوای میان‌برد RVV-SD:
این نسخه، نسخه صادراتی موشک هوا به هوای میان‌برد R-77-1 است که برای مقاصد صادراتی استفاده می شود. مانند انواع دیگر آر-۷۷ یک موشک هدایت فعال راداری محسوب میشود و قابلیت به کارگیری بر روی جنگنده سوخو-۳۵ را داراست.
پیشران این موشک از نوع تک پالس سوخت جامد است که سرعت موشک را به حداکثر ۴ ماخ میرساند.
موشک RVV-SD قابل مقایسه با موشک AIM-120C AMRAAM است، البته سرجنگی آن حدود ۲۵ درصد سنگین‌تر از آمرام است.

مشخصات موشک R-77-1 و RVV-SD:
نوع: موشک هوا به هوا رادار فعال
تولیدکننده: شرکت KTRV
کشور سازنده: روسیه
رونمایی: ۲۰۰۹
طول: ۳/۷۱ متر
قطر: ۰/۲ متر (۲۰ سانتیمتر)
طول بال: ۰/۴۲ متر (۴۲ سانتیمتر)
طول بال عقب: ۰/۷ متر (۷۰ سانتیمتر)
حداکثر برد: ۱۱۰ کیلومتر(هدف نزدیک شونده)
حداقل برد: ۳۰۰ متر(هدف دور شونده)
حداکثر ارتفاع هدف: ۲۵ کیلومتر
حداقل ارتفاع هدف : ۲۰ متر
وزن : ۱۹۰ کیلوگرم
وزن سرجنگی : ۲۲.۵ کیلوگرم
حداکثر شتاب هدف : ۱۲ برابر شتاب گرانش

موشک هوا به هوای K-77M (izdeliye 180): نسخه هوا به هوای نسل آینده موشک R-77 است. این موشک هوا به هوای رادار فعال، با هدف استفاده بر روی جنگنده سوخو-۵۷ توسعه می‌یابد. بسیاری نسخه K-77M را ادامه توسعه موشک R-77M میدانند که در دهه ۹۰ به دلیل مشکلات مالی کنار گذاشته شد.

موشک هوا به هوای K-77ME: این نسخه نیز مانند نسخه R-77-PD از یک موتور رمجت استفاده میکند و برای استفاده در جنگنده نسل پنجم سوخو-۵۷ در حال طراحی و توسعه است.

منابع:
R-77
Ракета РВВ-АЕ
R-77 / AA-12 ADDER – Variants
RVV-SD