راهکار “دو دولتی” برای حل مناقشه فلسطین چه ابعادی دارد؟

در ایامی که نبرد طوفان الاقصی میان مقاومت اسلامی غزه و رژیم صهیونیستی در جریان است، نظرات و تحلیل­های مختلفی در خصوص پایان دادن به جنگ و حتی ارائه راهکارهایی برای پایان دادن به مناقشه میان فلسطینی­ها و اسرائیل توسط کارشناسان و اندیشکده ­های مطالعات استراتژیک در سراسر دنیا ارائه می­شود. در یک سوی این آراء و راهکارها، دیدگاه­ هایی مشابه دیدگاه مقاومت اسلامی و عمدتا از سوی کارشناسان و مراکزی صادر می­شود که راهکار فلسطین را تنها در مقاومت مسلحانه و نبرد برای آزادسازی تمام فلسطین می­دانند و در طرف دیگر دیدگاه ­هایی وجود دارد که برای اسرائیل حق دفاع از خود قائل است و عملا راهکار زندگی مسالمت آمیز با فلسطینی­ها را ناممکن می­داند. این جناح در سراسر دنیا و به خصوص در داخل اسرائیل، جناح تندرو و افراطی یهود هستند که شعار “عرب خوب، عرب مرده است” را به قدمت تاسیس دولت جعلی اسرائیل، سر داده ­اند.

اما نوع دیگری از آراء و نظراتی که در خصوص پایان دادن به این مناقشه مطرح می­شود، راهکار “دو دولت – دو ملت” است که عمدتا توسط چپ­ها مطرح شد و به تدریج در غرب و داخل اسرائیل طرفدار پیدا کرد. دیدگاهی که خواهان پذیرش فلسطین با مرز جغرافیایی مشخص در غزه و کرانه باختری و مرزهای رسمی برای اسرائیل در اراضی اشغالی ۴۸ است و آتش بس و زندگی دو ملت در همسایگی یکدیگر را تنها راه برای جلوگیری از وخیم تر شدن اوضاع فلسطین و پایان دادن به این نبرد ۷۵ ساله می­داند.

اولین تلاش­ها برای تثبیت دولت فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ را می­توان در دهه ۸۰ میلادی مشاهده کرد. اختلافاتی که میان پادشاه اردن و ساف (سازمان آزادی بخش فلسطین) به وجود آمد باعث شد تا رهبری فلسطین با نفوذ اردن در سرزمین­های اشغالی مخالفت کند و از آنجایی که پادشاهی اردن نیز تصمیم گرفت فلسطینی­ها و ساف را به حال خود رها کند تا خودشان مشکل مالکیت سرزمین­هایشان را حل کنند، رهبری فلسطین در سال ۱۹۸۲، تشکیل دولت فلسطین بر مبنای مرزهای ۱۹۶۷ را پذیرفت اما در خصوص مناطق اشغالی ادعایی ارائه نکرد. در اینصورت به غیر از غزه و تمام کرانه باختری، عملا اراضی اشغالی داخل در دست اسرائیل باقی می­ماند و عدم ادعا در خصوص آن به معنای پذیرفتن موجودیت اسرائیل در آن بود. در سال ۲۰۱۷ حماس ایده تشکیل کشور فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ را بدون به رسمیت شناختن دولت اسرائیل، پذیرفت. در ماه می آن سال، خالد مشعل، مسئول وقت دفتر سیاسی حماس، در نشستی که در دوحه قطر برگزار شد، سندی را ارائه و بیان کرد که حماس تشکیل دولت فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ را به رسمیت می­شناسد اما کشوری به نام اسرائیل را به هیچ عنوان به رسمیت نشناخته و این جنبش حتی از یک وجب از خاک فلسطین با وجود همه فشارها و صرف نظر از سال­های اشغال، صرف نظر نخواهد کرد.

اسرائیل اقدامات رهبران فلسطینی و در راس آنها، رهبران حماس را برای به رسمیت شناختن بین المللی کشور فلسطین را اقدام یکجانبه فلسطینی ها و ناسازگار با راه حل دو کشوری تلقی کرد. در سال ۲۰۰۹ نشریه “ The New York Review of Books” در مقاله ­ای عجیب و بحث برانگیز گزارش داد که نظرسنجی‌ها به طور مداوم اکثریت اسرائیلی و فلسطینی را به نفع توافق دو کشوری با مذاکره نشان می­دهد، اما یک سرخوردگی و ناامیدی از راه حل دو دولتی وجود دارد. در سال ۲۰۱۴، ۶۰ درصد از فلسطینیان گفتند که هدف نهایی جنبش ملی آنها باید “کار در جهت بازپس گیری تمام فلسطین تاریخی از رودخانه تا دریا” باشد و ۲۷ درصد نیز با توافق برای تشکیل دو دولت برای پایان دادن به اشغال کرانه باختری و غزه موافق بوده­ اند.

در طرف دیگر و در میان آرای اسرائیلی­ها نیز تنها ۳۵ درصد از آنها با تشکیل دو دولت موافق بودند البته با پذیرش این بند که مهاجران فلسطینی اجازه بازگشت پیدا نمی­کنند و شهرک­های اسرائیلی در کرانه باختری نیز جزء اسرائیل هستند. بنابراین نتیجه این نظرسنجی نشان دادن که فقط اقلیت ۲۷ درصدی فلسطینی­ها و ۳۵ درصدی اسرائیلی­ها با این راهکار موافق هستند و از آنجایی که طرح­های سیاسی و بین­المللی برای حل مناقشه فلسطین جز با پذیرفتن مردمی که در آنجا با یکدیگر درگیر هستند اجرایی نخواهد بود، این راهکار عملا بی فایده است.

بحث­ها و نظرات در این باره ادامه پیدا کرد و سیر تحولات در داخل اسرائیل من جمله شهرک سازی­ها، روی کار آمدن دولت افراطی و چهره­ های تندرو یهودی و طرح الحاق یهوده و سامره در کنار افزایش خشونت در کرانه باختری، نبرد سیف القدس نشان داد که اجرایی کردن این راهکار هنوز دور از انتظار است و حتی اگر دیدگاه ­های حداقلی در دوطرف برای موافقت با این طرح را بپذیریم، خروش مخالفان فلسطینی و اسرائیلی در قبال این طرح و احساس سرخوردگی و شکست مانع از اجرای صحیح آن خواهد شد.

در نهایت یک نظرسنجی که در سال ۲۰۲۱ توسط مرکز تحقیقات سیاست و نظرسنجی فلسطین منتشر شد، نشان داد که ۳۹ درصد فلسطینی ها از راه حل دو دولتی حمایت می کنند و ۵۹ درصد مخالف آن هستند. گزارش دیگری که در سال ۲۰۲۱ توسط شرکت رند منتشر شد، نشان داد که ۶۰ درصد از اسرائیلی‌ها در سراسر طیف سیاسی با راه‌حل دو کشور مخالف بودند.

افزایش ۱۲ درصدی در میان فلسطینی­ ها و افزایش ۵ درصدی اسرائیلی­ ها در قبال پذیرفتن راهکار دو دولتی یک نکته برای سیاستمداران مخابره می­کرد و آن افزایش مقبولیت عمومی و تسهیل راه رسیدن به راهکار دو دولتی بود. از این رو جناح­های چپ اسرائیلی بین المللی و دیدگاه­های سکولار در میان کشورهای عربی این نکته را مخابره می­کنند که تنها راه برای پایان دادن به این مناقشه و آتش بس کامل میان فلسطین و اسرائیل زمانی اتفاق می­افتد که هر دو طرف یکدیگر را به رسمیت بشناسند و دو ملت در همسایگی یکدیگر زندگی کنند.

پایگاه­های خبری و تحلیلی این جریان نیز بصورت مداوم در حال ساخت و پرداخت همین راهکار هستند و افراط گرایی و جنگ را از هر طرفی که باشد چه از سوی اسرائیل و چه از سوی نیروهای مقاومت، محکوم می­کنند. اما در واقعیت آنچه در طول تاریخ اشغالگری اتفاق افتاده است و آنچه از خروجی­ های بی­ اثر مذاکرات فلسطین و اسرائیل با میانجی­گری آمریکا به دست آمده نشان می­دهد که راهکار دو دولتی حتی در صورت تصویب شدن موجی از خشم و نفرت دو طرف را بر می‌ا­نگیزد و هر گونه توافقی در پذیرش را طرد می­کند؛ فلسطینی­های حامی مقاومت هم اکنون هم نارضایتی ۷۵ درصدی از محمود عباس به عنوان رئیس تشکیلات خودگردان دارند و وی را مسئول افزایش اشغال­گری در کرانه باختری می­دانند، مسئله قدس هنوز حل نشده است و هیچ یک از طرفین نمی­خواهند قدس را واگذار کنند. اسرائیلی­ها نیز راهکار دو دولتی را آزاد گذاشتن نیروهای مقاومت من جمله حماس و جهاد اسلامی به عنوان یک تهدید بالقوه در غزه و تهدید ابدی برای شهرک نشینان در کرانه باختری تلقی می­کنند و جناح راست افراطی در هر دولتی که این طرح را بپذیرد قطعا از طریق فشارهای سیاسی در کنست و یا با تظاهرات و تحصن در سراسر سرزمین­های اشغالی نسبت به آن واکنش نشان خواهند داد.