چرا جیبوتی به درخواست آمریکا برای استقرار پرتابگرهای موشکی جواب منفی داد؟ موضع جیبوتی در کارزار تحولات سیاسی و نظامی دریای سرخ چیست؟

آشنایی با کشور کوچک جیبوتی

جیبوتی یک کشور کوچک در شرق آفریقا است که در مجاورت دریای سرخ و اقیانوس هند قرار دارد. مردم کشور جیبوتی مسلمان و سنی مذهب هستند. زبان رسمی مردم این کشور عربی و فرانسوی است، اما اکثراً به فرانسه و زبان‌های محلی صحبت می‌کنند. این کشور آخرین مستعمره‌ی فرانسه در جهان به شمار می‌رود که در سال ۱۹۷۷ توانست مستقل شود. این کشور از نظر جغرافیایی در موقعیت راهبردی و استراتژیک قرار دارد و از این‌رو، اهمیت زیادی برای کشورهای قدرتمند منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای دارد، بدین‌رو کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه، ژاپن، ایتالیا و.. در جیبوتی دارای پایگاه‌های نظامی هستند. در واقع این کشور صحنه‌ی رقابت نیروهای نظامی کشورهای خارجی است. طی سال‌های اخیر آمریکا بزرگترین پایگاه پهبادی را در این کشور راه اندازی نموده است.

در حال حاضر، دو پایگاه نظامی آمریکا در کشور جیبوتی وجود دارد:

– پایگاه هوایی لیمونیر(Camp Lemonnier)
این پایگاه بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خارج از خاک این کشور است. این پایگاه در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد و در حال حاضر، حدود ۴ هزار نیروی نظامی آمریکایی در آن مستقر هستند. این پایگاه محل استقرار هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی است که برای عملیات در منطقه آفریقا و غرب آسیا استفاده می‌شوند.

– پایگاه دریایی جیبوتی(Djibouti Naval Base)
این پایگاه در سال ۲۰۰۳ تأسیس شد و در حال حاضر، حدود ۱۵۰۰ نیروی نظامی آمریکایی در آن مستقر هستند. این پایگاه محل استقرار ناوگان دریایی آمریکا در دریای سرخ است. علاوه بر این دو پایگاه، آمریکا همچنین از فرودگاه بین‌المللی جیبوتی برای عملیات‌های نظامی خود استفاده می‌کند.

وجود پایگاه‌های نظامی آمریکا در جیبوتی نشان دهنده‌ی اهمیت این کشور برای آمریکا است. جیبوتی در ساحل دریای سرخ واقع شده است و این منطقه از اهمیت استراتژیک بالایی برای آمریکا برخوردار است. دریای سرخ یک مسیر مهم تجاری و نفتی است و همچنین، محل عبور کشتی‌های نظامی آمریکا در مسیر آسیا و خاورمیانه است.

در این گزارش با وجود ویژگی‌هایی که ذکر گردید، ابتدا به اقدامات جیبوتی در مقابله با یمن در گذشته، اشاره شده و سپس تغییر موضع این کشور، تحلیل و ارزیابی می‌شود:

الف: اقدامات و مواضع جیبوتی در برابر یمن در سال‌های گذشته
– جیبوتی در جنگ ۸ ساله میان عربستان و یمن، علی الظاهر موضع بی‌طرفی اتخاذ کرده و گاهی نیز در دفاع و حمایت ائتلاف سعودی اقداماتی انجام داده است. هرچند این کشور از هر دو طرف درگیر در جنگ، مستقیما حمایت نکرد و به دنبال حل سیاسی بحران بود و حتی در سال ۲۰۲۳، جیبوتی میزبان نشستی بین طرف‌های درگیر در جنگ یمن بود که این نشست با هدف بررسی راه‌های پایان دادن به جنگ برگزار شد، اما با وجود موضع بی‌طرفی جیبوتی در جنگ یمن، این کشور با انتقاداتی از سوی برخی از کشورهای عربی مواجه شد. این کشورها معتقد بودند که جیبوتی باید از دولت قانونی یمن حمایت کند.

– جیبوتی در سال‌های اخیر، روابط نزدیکی با ایالات متحده آمریکا و فرانسه برقرار کرده است. این روابط، به جیبوتی کمک کرده است تا در مقابله با یمن، از حمایت قدرت‌های بزرگ منطقه برخوردار باشد.

– پیش از این جیبوتی، از طریق کمک‌های مالی و تسلیحاتی، از دولت تحت حمایت عربستان در یمن حمایت کرده است و در سال ۲۰۱۹، یک پایگاه نظامی در جنوب یمن افتتاح کرد که به عنوان پایگاه اصلی نیروهای ائتلاف عربی در این کشور عمل می‌کند.

– در جنگ هشت ساله‌ی عربستان با یمن، جیبوتی از ورود کشتی و هواپیمای ایرانی حامل کمک‌های انسان دوستانه برای یمن جلوگیری کرده بود. چراکه این کشور به ائتلاف سعودی در حمله به یمن پیوسته و اعلام کرده بود مرزهای دریایی و هوایی جیبوتی در اختیار جنگنده‌ها و کشتی‌های جنگ ائتلاف سعودی است.

ب: مواضع جیبوتی پس از تحولات سیاسی و نظامی منطقه

اخیرا وزیر امورخارجه دولت جیبوتی در حمایت از طوفان الاقصی گفت: «ما حملات نیروهای یمنی را محکوم نمی‌کنیم، زیرا آن را حمایت از حق فلسطینیان می‌دانیم؛ و از مشارکت در ائتلاف دریایی تحت رهبری آمریکا در دریای سرخ خودداری می‌کنیم.» به گفته‌ی وزیر امور خارجه جیبوتی، “توقف تجارت دریایی در تنگه‌ی باب المندب به اقتصاد جیبوتی و کشورهای منطقه خسارت خواهد زد، اما کشورش مخالف عملیات انصارالله نیست.»

سخنگوی دولت یمن، از موضع جیبوتی در حمایت از عملیات نیروهای مسلح یمن در دریای سرخ که کشتی‌های اسرائیلی یا کشتی‌های عازم بنادر رژیم صهیونیستی در سرزمین هاى اشغالى را هدف قرار می‌دهند، ستود.

سخنگوی دولت یمن اشاره کرد که بیانیه‌ی محمود علی یوسف، وزیر امور خارجه جیبوتی که در آن تایید کرد کشورش عملیات نیروهای مسلح یمن در دریای سرخ وباب المندب را محکوم نکرده است، زیرا این امر را «تسکینی واقعی برای فلسطینی‌ها» می‌داند، وهمچنین عدم مشارکت جیبوتی در ائتلاف آمریکایی برای حفاظت از کشتی‌های اسرائیل مورد احترام و قدردانی مردم یمن و همه‌ی آزادگان کشور است.

رد درخواست جیبوتی به آمریکا

در ادامه‌ی حمایت‌های جیبوتی از اقدامات نظامی انصارالله یمن در دفاع از طوفان الاقصی، این کشور در اقدامی جدید و تاریخی به درخواست آمریکا برای استقرار پرتابگرهای موشکی در این کشور جواب منفی داده است. پرتابگر موشکی آمریکا می‌توانند برای اهداف مختلف، از جمله دفاع هوایی، حمله‌ی زمینی و پشتیبانی هوایی استفاده شوند.

برخی از پرتابگرهای موشکی معروف آمریکا عبارتند از:

– سیستم موشکی بالستیک قاره‌پیمای Minuteman III
که یک موشک سه مرحله‌ای بالستیک قاره‌پیمای (ICBM) است که توسط نیروی هوایی ایالات متحده استفاده می‌شود. این موشک می‌تواند کلاهک‌های هسته‌ای، شیمیایی یا میکروبی را حمل کند و بردی بیش از ۱۰ هزار کیلومتر دارد.

– سیستم موشکی زمین‌به‌هوای Patriot
که یک سیستم موشکی زمین‌به‌هوای هدایت‌شونده است که توسط نیروی هوایی، ارتش و نیروی دریایی ایالات متحده استفاده می‌شود. این سیستم برای مقابله با موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز و هواپیماهای دشمن طراحی شده است.

بیشتر بخوانید: دانش نظامی: سامانه دفاع هوایی پاتریوت (MIM-104)

– سیستم موشک‌های چندگانه راکتی HIMARS
که یک سیستم موشکی چندگانه راکتی است که توسط ارتش ایالات متحده استفاده می‌شود. این سیستم برای پرتاب موشک‌های توپخانه‌ای هدایت‌شونده در بردهای متوسط تا دور طراحی شده است.

بیشتر بخوانید: دانش نظامی: راکت‌انداز چندگانه ام۱۴۲ هیمارس

پرتابگرهای موشکی نقش مهمی در قدرت نظامی آمریکا ایفا می‌کنند. این سیستم‌ها به ارتش آمریکا اجازه می‌دهند تا تهدیدات هوایی و زمینی را از راه دور هدف قرار دهند و از اهداف خود در برابر حملات دشمن محافظت کنند.

تحلیل:

برای آمریکا، این رد درخواست نشان دهنده‌ی کاهش نفوذ و قدرت این کشور در منطقه‌ی شاخ آفریقا است. جیبوتی یک پایگاه مهم نظامی برای آمریکا در منطقه است و رد درخواست آمریکا نشان می‌دهد که این کشور دیگر به اندازه‌ی گذشته به آمریکا اعتماد ندارد.

الف: دلایل رد درخواست آمریکا برای استقرار پرتابگرهای موشک توسط جیبوتی

۱- افزایش توان نظامی یمن و هراس از واکنش مقاومت انصارالله؛
۲- همدردی با مسلمانان فلسطین و پایان یافتن فاجعه‌ی انسانی و نسل‌کشی در غزه؛
۳- نگرانی از افزایش تنش‌ها و درگیری‌ مستقیم آمریکا و یمن در دریای سرخ و ناامنی نظامی و اقتصادی در تنگه‌ی باب المندب؛
۴- واکنش منفی ملت‌ها و کشورهای عربی و به خطر افتادن روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای عربی؛
۵- نارضایتی عمومی مردم در داخل کشور جیبوتی در حمایت از آمریکا و اسرائیل؛

این دلایل نشان می‌دهد که جیبوتی دیگر به اندازه‌ی گذشته به آمریکا اعتماد ندارد و حاضر است برای حفظ منافع خود با این کشور مخالفت کند.

ب: چالش‌ها و واکنش‌های پیش‌روی جیبوتی

از جمله چالش‌هایی که جیبوتی با آن مواجه خواهد شد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- افزایش نارضایتی کشورهای ائتلاف آمریکا در جیبوتی از سیاست خارجی این کشور؛
۲- افزایش فشار کشورهای عربی همچون امارات و عربستان به جیبوتی برای تغییر رویه‌ی خود؛
۳- کاهش اعتماد آمریکا به جیبوتی به عنوان یک متحد قابل اعتماد؛
۴- کاهش همکاری‌های نظامی و امنیتی بین دو کشور؛
۵- کاهش کمک‌های مالی و افزایش مشکلات اقتصادی؛

ج: بی‌ثباتی و چرخش موضع جیبوتی

پس از واکنش تهدیدآمیز یمن به گسترش ائتلاف دریایی، متحدان آمریکا، پشت اسرائیل را خالی کردند، و تمایلی برای پیوستن به ائتلاف دریایی از خود نشان ندادند. هرچند کشور جیبوتی از حمایت نظامی و استقرار پرتابگرهای موشکی آمریکا خودداری کرد، اما اخیرا مقامات جیبوتی در مواضع خود مجبور به حمایت از حملات آمریکا به انصارالله شدند.

– در تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۲۴، رئیس جمهور جیبوتی، إسماعیل عمر جیلی، در تماس تلفنی با جو بایدن، از حمله‌ی هوایی آمریکا به مواضع انصارالله حمایت کرد. در این تماس تلفنی، دو طرف بر اهمیت همکاری بین جیبوتی و آمریکا برای تامین امنیت دریای سرخ و جلوگیری از حملات انصارالله به کشتی‌های تجاری تاکید کردند.

– در تاریخ ۱۷ ژانویه ۲۰۲۴، وزارت امور خارجه جیبوتی اعلام کرد که این کشور از قطعنامه‌ی صادر شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه حملات انصارالله حمایت می‌کند. در این قطعنامه، حملات انصارالله به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ محکوم شده و از انصارالله خواسته شده است که از این حملات خودداری کنند.

– در تاریخ ۱۸ ژانویه ۲۰۲۴، وزارت دفاع جیبوتی اعلام کرد که نیروهای نظامی این کشور در همکاری با نیروهای آمریکایی، در حال گشت زنی در دریای سرخ برای جلوگیری از حملات احتمالی انصارالله به کشتی‌های تجاری هستند. در این بیانیه آمده است که نیروهای جیبوتی و آمریکا با استفاده از تجهیزات پیشرفته، در حال رصد فعالیت‌های کشتی‌ها در دریای سرخ هستند و در صورت مشاهده هرگونه تهدیدی، بلافاصله اقدام خواهند کرد.

اما در آخرین بیانیه‌‌ی خود در تاریخ ۲۲ ژانویه ۲۰۲۴، وزارت امور خارجه‌ی جیبوتی با صدور بیانیه‌ای، حمله‌ی هوایی آمریکا به مواضع انصارالله را محکوم کرد. در این بیانیه آمده است که این حمله نقض حاکمیت ملی یمن و مغایر با قوانین بین‌المللی است. در این بیانیه همچنین آمده است که جیبوتی از تلاش‌های بین‌المللی برای حل سیاسی بحران یمن حمایت می‌کند و از همه‌ی طرف‌ها می‌خواهد که از هرگونه اقدامی که می‌تواند منجر به تشدید تنش‌ها شود، خودداری کنند.

نکته‌ی پایانی

موضع‌گیری جیبوتی در مورد دریای سرخ و حمله‌ی موشکی آمریکا به یمن، نشان دهنده‌ی اهمیت این موضوع برای این کشور است. جیبوتی که در ساحل دریای سرخ واقع شده است، از این منطقه به عنوان مسیر مهمی برای تجارت و اقتصاد خود استفاده می‌کند. از این‌رو، تامین امنیت این منطقه برای جیبوتی بسیار اهمیت دارد.

اما رد درخواست آمریکا توسط جیبوتی یک اقدام مهم و تاریخی است. این تصمیم جیبوتی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر تعادل قدرت در منطقه داشته باشد. در صورتی‌که سایر کشورهای عربی و اسلامی نیز از جیبوتی پیروی کنند، آمریکا با چالش‌های جدی در منطقه مواجه خواهد شد.

در حال حاضر، مشخص نیست که آمریکا چگونه به این تصمیم جیبوتی واکنش نشان خواهد داد. این کشور ممکن است تلاش کند تا جیبوتی را به تغییر رویه‌ی خود متقاعد کند. در غیر این صورت، ممکن است روابط دو کشور دچار تنش شود.