موشک قاسم بصیر تحولی مهم در موشکهای بالستیک ایرانی!
وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران در اردیبهشت ۱۴۰۴ از موشک بالستیک سوخت جامد قاسم بصیر با برد ۱۲۰۰ کیلومتر رونمایی کرد. مطابق انتظار، همانند دیگر موشک‌هایی که از کاونده بصری استفاده می‌کردند و از پسوند «بصیر» برخوردار بودند (نظیر نصربصیر، ذوالفقاربصیر و…) این موشک نیز به کاونده بصری مجهز شده و این‌گونه در بخش نهایی پرواز خود تا اصابت به هدف، به هیچ‌گونه سامانه ناوبری بیرونی (مانند ناوبری ماهواره‌ای و…) متکی نیست و این مزیت در واقع موشک را نقطه‌زن می‌کند!
موشک قاسم بصیر بر اساس موشک حاج قاسم توسعه یافته است. موشک بالستیک حاج‌قاسم در ۳۰ مرداد ۱۳۹۹ رونمایی شد. موشک حاج قاسم هم در ادامه توسعه موشکهای بالستیک سوخت جامدِ تاکتیکی خانواده فاتح (فاتح-۱۱۰، فاتح-۳۱۳، ذوالفقار و…) توسعه یافته بود و قطر آن نسبت به آخرین عضو این خانواده یعنی ذوالفقار با قطر ۶۸ سانتی‌متر، به حدود ۹۰ سانتی‌متر افزایش یافته بود. برد موشک حاج‌قاسم به‌واسطه برخورداری از پیشرانه بزرگتر و قدرتمندتر به ۱۴۰۰ کیلومتر رسیده بود، اما بخش کلاهک و سامانه هدایت‌وکنترل آن به‌وضوح از روی موشک ذوالفقار توسعه یافته بود.
تنها حدود ۱ ماه بعد از این رونمایی بود که در جریان افتتاح پارک ملی هوافضا، موشک بالستیک ذوالفقاربصیر مشاهده شد که در توسعه آن، همانند الگوی نصب کاونده بصری روی موشک فاتح-۱۱۰ و توسعه موشک خلیج‌فارس، این‌بار نیز روی موشک بالستیک ذوالفقار کاونده بصری نصب شده بود و محصولی با نام ذوالفقاربصیر توسعه یافته بود. ماحصل این ارتقا و توسعه، دست‌یابی به موشک بالستیک ضدکشتی با برد ۷۰۰ کیلومتر بود.
باتوجه به این اقدام و نصب کاونده بصری روی موشک بالستیک ذوالفقار، پیش‌بینی می‌شد که باتوجه به اشتراکات فراوان بخش کلاهک جداشونده این موشک با موشک حاج‌قاسم، در آینده نیز شاهد نصب کاونده بصری روی کلاهک موشک بالستیک حاج‌قاسم باشیم؛ پیش‌بینی که سرانجام ۴ سال و ۸ ماه بعد محقق شد و یک‌شنبه‌شب بالاخره باهدف رفع‌مشکلات دقت موشکهای دوربرد کشورمان، شاهد معرفی موشک بالستیک قاسم‌بصیر بودیم.
به‌کارگیری کاونده، حلقه مفقوده هدایت نهایی موشکهای بالستیک ایران
به‌طور کلی موشکهای بالستیک ایران از سامانه هدایت داخلی یا INS مبتنی بر ژیروسکوپ‌های دقیق استفاده می‌کنند و برای اصلاح مسیر یا اصطلاحاً کمک‌ناوبری، از داده‌های سامانه‌های مکان‌یاب ماهواره‌ای نظیر GPS استفاده می‌کنند. نقطه‌زنی یا دقت کم‌تر از ۱۰ متر موشکهای ایران در بردهای کم (زیر ۵۰۰ کیلومتر) تنها با اتکا به INS ممکن است به دست آمده باشد، اما در بردهای بالاتر (+۵۰۰ کیلومتر) این دقت به‌واسطه استفاده از GPS به‌دست آمده که متاسفانه این موضوع پاشنه‌آشیل و نقطه ضعف موشکی کشورمان بوده است.
واضح‌ترین مثال برای این موضوع، عملیات وعده‌صادق-۲ است. در این حمله موشکهای کشورمان در تعداد بالا شلیک شدند و در تعداد بالا نیز از سپر ضدموشکی دشمن عبور کردند، اما به‌واسطه اتکای آن‌ها به GPS برای نقطه‌زنی، متاسفانه دقت آن‌ها دچار مشکل شد. این کاهش دقت علل زیادی می‌تواند داشته باشد اما برجسته‌ترین دلیل آن چیزی نیست جز قطع سرویس‌دهی و اخلال روی امواج ماهواره‌های GPS در محدوده اهداف.
درباره موشک قاسم‌بصیر گفته‌شده که سامانه ناوبری آن اتکایی به ماهواره‌های مکان‌یابی ندارد و تمام هدایت آن براساس هدایت داخلی شکل می‌گیرد، یعنی تا نزدیکی هدف را مبتنی بر INS پیش رفته و در بخش نهایی پرواز نیز با اتکا بر کاونده بصری، هدف‌یابی کرده و تا لحظه اصابت به هدف، با دقت به هدف اصابت کند.
ناوبری INS و کاونده در فاز نهایی، راه‌حل اساسی یا راه‌کاری موقت؟
همانطور که گفته شد این موشک از هدایت GPS استفاده نمیکند و از این رو در برابر جنگ الکترونیک مقاوم است. سرعت +۱۰ ماخ در فاز میانی و سرعت حدود ۵ ماخ در ابتدای فاز ترمینال در کنار سرجنگی مانورپذیر باعث میشود قاسم بصیر بتواند از سد سامانه‌های دفاعی اسرائیلی و آمریکایی عبور کند و با دقتی بسیار بالا به هدف اصابت کند.
در واقع با تعبیه یک‌کاونده بصری روی دماغه موشک، این امکان فراهم شده تا خطا در بخش نهایی پرواز بسیار کم‌تر شده و کلاهک جداشده‌ی موشک، با دقت بالا به هدف خود اصابت کند.
اما این تعبیه کاونده بصری یک چالش بزرگ دارد و آن نیز محدودیت سرعت کلاهک پیش از اصابت است. به‌طور مثال موشک خلیج‌فارس و ذوالفقاربصیر پیش از اصابت حداکثر حدود ۳ ماخ سرعت دارند اما موشکی همچون حاج‌قاسم، در لحظه اصابت (بدون اجرای مانور) ۴.۵ تا ۵ ماخ سرعت دارد. در چنین سرعت‌هایی و چه بسا سرعت‌های بالاتر، عملکرد کاونده بصری تحت‌تاثیر قرار گرفته و مختل میشود و حتی ممکن است پوشش شیشه‌ای کاونده نیز آسیب ببیند. در ویدئو منتشرشده، در فاصله ۱۶۱ کیلومتری از هدف شاهد یک‌نمای کاملا سیاه و مشکی هستیم که یا به غیرفعال‌بودن کاونده بصری مربوط است و یا به وجود یک‌پوشش محافظ جمع‌شونده روی کاونده ارتباط دارد. اگرچه مورد دوم محتمل‌تر است چرا که سرعت ورود کلاهک به جو زمین بسیار بالاست و احتمال آسیب پوشش کاونده نیز زیاد است.
در نهایت به‌کارگیری کاونده بصری موثر واقع خواهد شد؟!
به‌طور کلی موشکهای بالستیک ایران در برد ۱۲۰۰ تا ۱۷۰۰ کیلومتر در حجم بالا شلیک شده و در حجم بالا نیز از سپر ضدموشکی عبور کرده و اصابت هم کرده‌اند، اما دقت آن‌ها در برخی نمونه ها به دلیل مشکلات GPS کاهش یافته است. عبور موشک‌ها به‌خاطر بهره‌گیری از قابلیت مانور کلاهک‌ها در فاز نهایی و سرعت نسبتاً بالای آن‌ها بوده است، اما اکنون اگرچه قابلیت مانور پابرجاست، اما به‌نظر می‌رسد به‌واسطه نیاز برای کاهش سرعت و هدف‌یابی و قفل کاونده بصری، این مانورها در موشک قاسم‌بصیر بیش‌تر از دیگر موشک‌ها بوده تا از آسیب به کاونده جلوگیری شود.
به‌کارگیری کاونده بصری روی کلاهک موشک قاسم‌بصیر اگرچه چالش‌های موجود در دقیق‌زنی موشکهای ایران و به‌ویژه حاج‌قاسم را تا حد زیادی رفع می‌کند، اما پاشنه‌آشیل دیگری ممکن است ایجاد شود و آن نیز سرعت پایین کلاهک در لحظات پیش از اصابت است.
در نهایت باید گفت که موشک قاسم‌بصیر راه‌کاری ارزان‌قیمت و سریع و در دسترس برای زرادخانه موشکی ایران است که بسیاری از نگرانی‌ها را بابت دقت رفع می‌کند، اما شاید به‌عنوان موشکهای پیش‌گام در حملات موشکی به مناطق برخوردار از سپرهای متراکم ضدموشکی، مناسب نباشد. شاید بهتر باشد تا از این موشک به‌عنوان آخرین موشکهای شلیک‌شده استفاده کرد تا زمانی که پدافند دشمن بسیار اشباع‌شده، با استفاده از آن با خیال راحت‌تر اهداف را مورد اصابت قرار داد.
بر اساس اطلاعات منتشر شده، این به‌روزرسانی سرجنگی بر روی موشکهای بالستیک دیگر ایران نیز پیاده سازی میشود و اکنون موشکهای ایرانی بیش از هر زمان دیگری نقطه زن و دقیق است. این تحولی شگرف برای موشکهای ایرانی، و به‌روزرسانی رعب آور برای دشمنان در زمین و دریا محسوب میشود.
مشخصات موشک قاسم بصیر:
نوع: بالستیک
سازنده: ایران
تولیدکننده: وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران
رونمایی: اردیبهشت ۱۴۰۴
طول: ۱۰/۹ متر
قطر: ۰/۹ متر
موتور: تک مرحله‌ای
سوخت: جامد مرکب
برد: ۱۲۰۰ کیلومتر
سرعت در فاز میانی: +۱۰ ماخ
سرعت در فاز ترمینال: نامشخص
دقت: ۱ متر
وزن: ۷ تن
سرجنگی: جدا شونده با قابلیت مانور
وزن سرجنگی: ۵۰۰ کیلوگرم
هدایت: INS – IIR
پوستر موشک قاسم بصیر به روسی، انگلیسی و عبری
دیدگاه