دانش نظامی: موشک هوا به هوای R-77

تاریخچه موشک R-77:

کار بر روی موشک هوا به هوای رادار فعال R-77 از سال ۱۹۸۲ در شرکت Molnija OKB واقع در اوکراینِ شوروی (Ukrainian SSR) آغاز شد. امروزه دفتر طراحی ویمپل (Vympel) به عنوان طراح اصلی موشک R-77 شناخته می‌شود. نسخه اولیه موشک R-77 پس از انحلال شوروی در سال ۱۹۹۱ در کارخانه Artem با نام izdeliye 170 (به معنی محصول ۱۷۰) تولید و ساخته شد. این موشک اولین بار در نمایشگاه هوایی مسکو (MAKS) در سال ۱۹۹۲ به نمایش گذاشته شد و در همان سالها لقب آمرامسکی (Amraamski) را از طرف روزنامه نگاران غربی دریافت کرد.

به مرور زمان موشک R-77 توسط جنگنده های ارتقا یافته Su-27، MiG-29 و MiG-31 در نیروی هوافضای روسیه مورد استفاده قرار گرفت.

موشک R-77 در نسخه صادراتی با نام izdeliye 190 یا RVV-AE شناخته می‌شود که دارای برد ۸۰ کیلومتر است. این موشک در بازار صادراتی به صورت گسترده به کشور هند و چین فروخته شد و بر روی جنگنده J-11 چینی و Su-30MKK هندی مورد استفاده قرار گرفته است. کشورهای مالزی، اندونزی، ویتنام، ونزوئلا و الجزیره به عنوان خریداران جنگنده سوخو ۳۰ نیز نسخه صادراتی موشک R-77 را دریافت کردند. دو کشور یمن و سوریه نیز برای استفاده بر روی جنگنده میگ ۲۹ ارتقا یافته به استاندارد SE نیز موشک آر-۷۷ را خریداری کردند. یمن با ایجاد تغییراتی بر روی این موشک از آن در بخش پدافندی نیز استفاده نمود.

شرکت ویمپل نسخه RVV-AE-PD با موتور رمجت با برد ۱۲۰ تا ۱۶۰ کیلومتر را در دست توسعه قرار داد. همچنین این شرکت به توسعه موشک R-77M که بلندتر، سنگین تر و دو مرحله ای بود، پرداخت. اما در دهه ۹۰ میلادی شرکت ویمپل به دلیل اوضاع بد اقتصادی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بودجه کافی برای توسعه دو نسخه RVV-AE-PD و R-77M را نداشت و هر دو برنامه را رها کرد.

شرکت KTRV مخفف عبارت “شرکت موشک‌های تاکتیکی” به دستور رئیس جمهور ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۰۲ ایجاد شد. این شرکت اولین ساختار یکپارچه مجتمع نظامی-صنعتی روسیه است که منابع علمی و تولیدی را برای ایجاد موشک های هدایت شونده پیشرفته و سیستم های تسلیحات موشکی هدایت شونده تاکتیکی متمرکز کرده است. از آن سال ویمپل تحت این شرکت وظیفه توسعه، طراحی و ساخت موشکهای هوا به هوا را به عهده دارد.

طراحی موشک R-77:

موشک R-77 یک موشک رادار فعال برد متوسط سوخت جامد است. در قسمت جلو بدنه رادار موشک و پشت سر آن واحد کنترل و سپس کلاهک موشک قرار گرفته است. در قسمت میانه و بعد از کلاهک نیز سوخت موشک و موتور سوخت جامد آن قرار دارد. موشک دارای چهار باله در قسمت میانه برای حفظ تعادل و چهار باله مشبک متحرک (سطوح کنترلی) در انتهای بدنه جهت انجام مانور است.

استفاده از بالچه‎‌های مشبک باعث چالاکی بالای موشک شده به طوری که زاویه حمله برای موشک به ۴۰ درجه می رسد. این بالچه‎‌های مشبک، پسا (درَگ) کمی ایجاد می‌کنند و با داشتن گشتاور لولا‌ی پایدار در تمام محدودهٔ سرعت‌ها، ارتفاع‌ها و زوایای حمله، جریان هوا را پایدار و قابل‌کنترل نگه می‌دارند. در حالت تاشده، این بالچه‎‌ها از ابعاد عرضی موشک فراتر نمی‌روند و پهنای آن‌ها از دهانهٔ بال‌های موشک بیشتر نیست. وزن کم و طول کوتاه این بالچه‎‌ها، امکان جای‌گیری تعداد بیشتری موشک را در محفظهٔ داخلی بدنهٔ جنگنده‌های نسل جدید فراهم می‌کند.

به دلیل کورد (ریشهٔ سکان) کوچک، گشتاور لولا نیز کم است و وابستگی کمی به سرعت، ارتفاع و زاویهٔ حمله دارد. گشتاور مورد نیاز کمتر از ۱٫۵ کیلوگرم‌متر است و همین موضوع اجازه داده تا از محرک‌های الکتریکی کوچک و سبک برای فرمان دهی به بالچه‎‌ها استفاده شود.

این بالچه‎‌های مشبک تا زاویهٔ حملهٔ ۴۰ درجه همچنان کارایی خود را حفظ می‌کنند و سختی ساختاری بالایی دارند که تأثیر مثبتی بر کیفیت کنترل پروازی می‌گذارد.

البته مانند هر راه‌حل مهندسی دیگری، بالچه‎‌های شبکه‌ای معایبی نیز دارند؛ از جمله افزایش مقاومت آیرودینامیکی و افزایش سطح مقطع راداری. با این حال، قابلیت تا شدن تا حدی این معایب را جبران می‌کند، زیرا این ویژگی امکان حمل داخلی یا محفظه‌ای موشک را روی جنگنده‌ها فراهم می‌سازد.

موشک از یک رادار فعال چند منظوره دوپلر تک پالس تولید شرکت OAO Agat استفاده می‌کند. این رادار در فاز نهایی حمله توان درگیری از فاصله ۲۰ کیلومتری به صورت فعال را دارد. بر روی موشک سامانه هدایت خودکار مبتنی بر اینرسی با امکان به‌روزرسانی توسط پیوند داده رمزنگاری قرار دارد که موشک را به سمت هدف هدایت و در صورت نیاز تغییرات هدف را از جنگنده دریافت میکند و در فاصله ۲۰ کیلومتری کاملا مستقل هدف را یافته و به آن حمله میکند.

موشک آر-۷۷ دارای یک کلاهک ۲۲ کیلوگرمی انفجار قوی و ترکش شونده است. استفاده از فیوز مجاورتی امکان انفجار در مجاورت هدف را به موشک میدهد. این فیوزها بیشتر برای درگیری با موشکهای کروز که دارای سطح برخورد کمتری هستند، کاربرد دارد.

انواع موشک R-77:

R-77 (ایزدلیه ۱۷۰) – نسخه استاندارد (پایه) و نمونه تولیدشده در دوران شوروی.

RVV-AE (ایزدلیه ۱۹۰) – مدل صادراتی ساخت روسیه بر پایه R-77 که نسبت به نسخه‌های جدیدتر، برد کمتری دارد. برد آن ۸۰ کیلومتر و وزن سرجنگی آن ۲۲.۵ کیلوگرم است. این موشک قابلیت رهگیری اهداف با حداکثر سرعت ۳۶۰۰ کیلومتر بر ساعت را داراست. هدایت این موشک بر اساس هدایت اینرسی و به‌روزرسانی مسیر به کمک لینک داده و هدایت فعال راداری در فاز نهایی حمله عمل می‌کند و به عنوان یک موشک شلیک کن و فراموش کن شناخته می‌شود.

مشخصات موشک RVV-AE (R-77):

نوع: موشک هوا به هوا رادار فعال
رونمایی: ۱۹۹۲
طول: ۳/۶ متر
قطر: ۰/۲ متر (۲۰ سانتیمتر)
طول بال: ۰/۴ متر (۴۰ سانتیمتر)
طول بال عقب: ۰/۷ متر (۷۰ سانتیمتر)
حداکثر برد: ۸۰ کیلومتر
ارتفاع درگیری: تا ۲۵ کیلومتر
وزن موشک: ۱۷۵ کیلوگرم
وزن سرجنگی : ۲۲/۵ کیلوگرم
پیشران: موتور سوخت جامد تک پالس
سرعت: ۴ ماخ
فیوز: مجاورتی لیزری

R-77-1 (ایزدلیه ۱۷۰-۱) – این موشک نسخهٔ ارتقایافته با دماغه آیرودینامیکی‌تر، جستجوگر راداری فعال 9B-1248 و سکان‌های جدید است. برد این موشک به ۱۱۰ کیلومتر و وزن آن به ۱۹۰ کیلوگرم افزایش یافته است و طول موشک نیز به ۳/۷۱ متر افزایش یافته است. تولید این نسخه از سال ۲۰۰۳ آغاز شد و در سال ۲۰۰۵ چهار نمونه آن معرفی شد. موشک R-77-1 با هدف استفاده بر روی جنگنده Su-35S و بمب افکن Su-34 توسعه یافته است. این موشک بخشی از تسلیحات آینده جنگنده نسل پنجم Su-57 است و می‌تواند بر روی آویزگاه های خارجی آن نصب شود. MiG-31BM ارتقا یافته توان حمل تا چهار موشک R-77-1 را دارد.

RVV-SD – این نسخه، نسخه صادراتی موشک R-77-1 است و مشخصات آن تقریبا هیچ فرقی با موشک R-77-1 ندارد.

R-77M (ایزدلیه ۱۸۰) – این موشک که با نام K-77M هم شناخته می‌شود، نسخهٔ مدرن‌تر و نوعی ارتقای میان‌عمر برای خانوادهٔ R-77 است؛ و به‌عنوان موشک اصلی میان‌بُرد برای جنگنده‌های سوخو-۵۷ و سوخو-۳۵اس توسعه یافته است. موشک R-77M از یک پیشران دو-پالسه و جستجوگر راداری آرایه اسکن الکترونیکی فعال (AESA) نوع 9B-1103M2 بهره می‌برد. R-77M همچنین به‌جای بالچه‎‌های مشبک از بالچه‎‌های معمولی عقبی استفاده می‌کند. این نسخه برای رسیدن به عملکردی مشابه جدیدترین مدل‌های AIM-120 طراحی شده است. بسیاری این نسخه را ادامه توسعه موشک R-77M میدانند که در دهه ۹۰ به دلیل مشکلات مالی کنار گذاشته شده بود.

برد موشک R-77M تا ۱۹۳ کیلومتر عنوان شده است و به‌عنوان بردبلندترین موشک در خانواده R-77 شناخته می‌شود.

در ۴ اکتبر ۲۰۲۰، وزارت دفاع روسیه در ویدیویی که به مناسبت صدمین سالگرد مرکز دولتی آزمون‌های پروازی چکالوف منتشر کرد، برای نخستین‌بار تصاویر سوخو-۵۷ حامل موشک R-77M را نمایش داد.

موشک R-77 دارای چندین پروژه دیگر نیز هست که با آنها اشاره می‌کنیم:

R-77P یا RVV-PE – نسخه ای از موشک R-77 با هدایت راداری غیر فعال (Passive radiation homing) است. در این مدل که به تولید انبود نرسید موشک تا لحظه آخر توسط رادار جنگنده هدایت می‌شد.

R-77T یا RVV-TE – نسخه‌ای از موشک R-77 که به روش آشیانه یاب مادون قرمز (Infrared homing) هدایت می‌شود. در این نسخه از یک دوربین فروسرخ در دماغه موشک استفاده شده که به تعقیب اشعه فروسرخ در قسمتهای داغ مانند پیشران هواگردها می‌پردازد.

R-77-SRK – این نسخه نوعی موشک پدافند هوایی محسوب میشود که برای شلیک از روی کشتی‌ها بهینه شده است.

R-77-ZRK یا RVV-AE-ZRK – این نسخه برای استفاده به عنوان موشک پدافند هوایی بهینه شده است. این موشک به‌عنوان پدافند زمین پایه استفاده می‌گردد.

R-77-PD یا RVV-AE-PD – همانطور که پیشتر توضیح داده شد این نسخه از موشک R-77 در دهه ۱۹۹۰ میلادی با هدف دستیابی به برد ۱۲۰ تا ۱۶۰ کیلومتر بر پایه موتور رمجت طراحی و در مسیر توسعه قرار گرفت؛ اما به دلیل مشکلات مالی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توسعه آن متوقف شد. این نسخه را می‌توان شبیه به موشک میتئور دانست.

R-77-PD ZRK – این نسخه از موشک R-77 نیز یک موشک پدافند هوایی سطح به هوا با موتور رم جت است.

K-77ME (ایزدلیه ۱۸۰-BD): این نسخه مدل موتور رمجت R-77M محسوب می‌شود و برای استفاده در جنگنده نسل پنجم سوخو-۵۷ توسعه یافته است.

منابع:
R-77 | Ракета РВВ-АЕ | R-77 / AA-12 ADDER – Variants | RVV-SD