دیالکتیک بازدارندگی؛ بخش دوم: رویکردهای دفاع فعال در برابر تهدیدات راهبردی

بخش اول مقاله را از اینجا بخوانید: دیالکتیک بازدارندگی؛ بخش اول: مؤلفه‌های کلیدی برتری آفندی رژیم صهیونیستی

ایجاد یک نیروی هوایی به‌روز، منسجم، و قدرتمند

ایجاد یک نیروی هوایی به‌روز، منسجم و قدرتمند یکی از ارکان مقابله با تهدیدات رژیم است. در این خصوص مقال ذیل را مطالعه کنید:

الزامات ایجاد یک نیروی هوایی مدرن و تغییر دکترین نیروی هوایی ایران

توسعه پدافند چندلایه و انعطاف‌پذیر

ایجاد یک ساختار دفاع هوایی چندلایه و سیال، مهم‌ترین ابزار ایران برای کاهش نفوذ و اثربخشی عملیات‌های دورایستا و چندمحوری رژیم صهیونیستی به شمار می‌آید. مطابق با تحلیل‌های «RAND»، تلفیق سامانه‌های برد بلند نظیر Bavar‑۳۷۳، S‑۳۰۰ و S‑۴۰۰ با سامانه‌های برد متوسط و کوتاه همچون Mersad و Oerlikon، در کنار استفاده گسترده از سیستم‌های نقطه‌ای متحرک مانند Tor‑M1 و Pantsir‑S1، شبکه‌ای درهم‌تنیده از آتش پدافندی ایجاد می‌کند که می‌تواند به‌طور هم‌زمان اهداف در ارتفاع و بردهای مختلف را رهگیری و منهدم کند.

بر اساس گزارش «IISS Military Balance 2024»، این مدل لایه‌ای مانع می‌شود که دشمن بتواند صرفاً با اشباع یک لایه خاص (به‌عنوان نمونه، با موشک‌های کروز ارتفاع پست یا حملات بالستیک ارتفاع بالا) سپر دفاعی ایران را بی‌اثر سازد. علاوه‌بر آن، «CSIS» در بررسی خود پیرامون پدافندهای خلیج فارس تأکید می‌کند که ترکیب سیستم‌های کوتاه‌برد واکنش سریع با شبکه C4I مبتنی‌ بر تحلیل بلادرنگ داده‌ها، سرعت تصمیم‌گیری در مقابله با حملات اشباعی را به‌شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.

از سوی دیگر، الگوی روسیه در جنگ اوکراین که توسط «War on the Rocks» مستند شده است، نشان داد که حتی سامانه‌های پیشرفته اگر فاقد تحرک‌پذیری و جابجایی مکرر باشند، در برابر حملات پهپادی و سایبری به‌سادگی آسیب‌پذیر خواهند بود. به همین دلیل، تمرکز بر مانورپذیری سامانه‌ها و آموزش مداوم یگان‌های مشترک ارتش و سپاه برای جابه‌جایی سریع، تغییر مکان رادارها، بازتنظیم رمزهای عملیاتی و اجرای سناریوهای فرماندهی جایگزین، عملاً احتمال شناسایی پیش‌دستانه توسط اسرائیل را به‌حداقل می‌رساند.

گزارش‌های «Jane’s Defence Weekly» (۲۰۲۰-۲۰۲۴) نیز نشان می‌دهد که توسعه سامانه‌های نقطه‌ای تحرک‌پذیر و بهره‌گیری از ایستگاه‌های راداری با قابلیت تغییر موقعیت در کمتر از ۳۰ دقیقه، باعث می‌شود مسیر مأموریت‌های F‑35I اسرائیل به‌شدت نامطمئن و هزینه‌بر شود.

ضد اطلاعات و جنگ نرم

برای مقابله با برتری اطلاعاتی رژیم صهیونیستی که متکی بر شبکه‌های گسترده HUMINT و SIGINT است، ایران باید یک منظومه جامع ضد اطلاعات و امنیت داده پیاده کند. مطابق گزارش «RAND» درباره درگیری‌های اسرائیل و ایران، صهیونیست‌ها با تکیه بر سامانه‌های شنود پیشرفته و نفوذ به زنجیره‌های انسانی پیرامون تاسیسات نظامی ایران، سطحی از آگاهی عملیاتی به‌دست می‌آورند که اجرای حملات دقیق و ترورهای میدانی را ممکن می‌کند. به همین دلیل، این مطالعه توصیه می‌کند مراکز فرماندهی ارتباطی مستقل (Secure C4I) به‌طور کامل از شبکه‌های باز جدا شوند تا ضریب رهگیری و نفوذ کاهش یابد. همچنین گزارش CSIS در ارزیابی توان سایبری ایران تأکید می‌کند که استفاده از سیستم‌های رمزنگاری بومی، سامانه‌های ماهواره‌ای مستقل و نظارت مداوم بر نقاط ورودی شبکه‌های فرماندهی می‌تواند مسیرهای شنود داده و نفوذ سایبری را به‌طور جدی محدود کند.

از سوی دیگر، تحلیل «FDD» درباره ساختار ضد اطلاعات ایران نشان می‌دهد که شناسایی تهدیدات نه تنها در سطح فنی بلکه در سطح رفتار نیروی انسانی کلیدی نیز باید انجام گیرد و مراکز «اف‌سی‌سی» داخلی به‌طور دائمی رفتارهای غیرمعمول، دسترسی‌های غیرمجاز و الگوهای ارتباطی مشکوک را ردیابی کنند. این رویکرد باید با سیاست رزمایش‌های Red Team / Blue Team که در مقالات دانشگاهی امنیت C3I به آن اشاره شده، تکمیل شود؛ زیرا به نیروها فرصت می‌دهد در محیطی شبه واقعی واکنش خود را در برابر حملات اطلاعاتی بسنجند و خلأهای موجود را پیش از بهره‌برداری دشمن اصلاح کنند. چنین ترکیبی از اقدامات می‌تواند برتری اطلاعاتی دشمن را مستهلک کرده و پروژه‌های عملیات ترکیبی علیه ایران را از مرحله طراحی با مانع مواجه کند.

تقویت زیرساخت‌های سایبری و مجتمع‌سازی آن‌ها

بر اساس تحلیل‌های اندیشکده‌های معتبر، تقویت زیرساخت‌های سایبری و ایجاد هماهنگی میان نیروهای مسلح و نهادهای اطلاعاتی از مهم‌ترین راهکارهای دفاع سایبری ایران در برابر تهدیدات پیشرفته است. گزارش «Iran and Cyber Power» در CSIS توصیه می‌کند که تشکیل کارگروهی مشترک بین ارتش، سپاه و سازمان‌های اطلاعاتی برای ارزیابی مستمر آسیب‌پذیری‌ها و هماهنگی پاسخ‌های سایبری امری حیاتی است تا از رخنه‌های امنیتی جلوگیری شود. همچنین اندیشکده RAND بر اهمیت تدوین و پیاده‌سازی سیاست امنیتی مبتنی بر فرایندهای مداوم تأکید دارد، به‌گونه‌ای که به‌روزرسانی منظم نرم‌افزارها، آموزش مستمر نیروهای متخصص داخلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین دفاع سایبری انجام شود تا توان مقابله با حملات پیش‌دستانه و پیچیده افزایش یابد. افزون بر این، گزارش مرکز امنیت سایبری آمریکا (CISA) بر ضرورت شناسایی زودهنگام حملات و واکنش سریع تأکید دارد که می‌تواند از گسترش نفوذ دشمن جلوگیری کند و مقاومت کل شبکه‌های اطلاعاتی را افزایش دهد. این هماهنگی و مجتمع‌سازی نه تنها موجب افزایش تاب‌آوری سیستم‌ها می‌شود، بلکه امکان واکنش سریع و به موقع به تهدیدات نوظهور را فراهم می‌آورد و از تخریب زیرساخت‌های حیاتی و اختلال در عملیات نظامی و امنیتی جلوگیری می‌کند.

پراکندگی تأسیسات و فریب مهندسی‌شده

برای مقابله با تهدیدات دقیق و هم‌زمان، پراکندگی تأسیسات حیاتی و به‌کارگیری فناوری‌های فریب مهندسی‌شده به‌عنوان یک راهکار کلیدی مطرح است. گزارش اندیشکده RAND درباره راهبردهای دفاعی در برابر حملات نقطه‌زن و سایبری تأکید می‌کند که تمرکز بیش از حد تأسیسات در یک مکان، ریسک آسیب‌پذیری را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد و پراکندگی جغرافیایی مراکز هسته‌ای و نظامی، دشمن را در شناسایی و اولویت‌بندی اهداف دچار سردرگمی می‌کند. علاوه بر این، گزارش «War on the Rocks» با تحلیل تجربه دفاع روسیه در جنگ اوکراین نشان می‌دهد که استفاده از نسخه‌های فریب حرارتی، رادیویی و ساختارهای موقت متحرک باعث افزایش قابل توجه پیچیدگی در شناسایی دقیق اهداف واقعی توسط دشمن می‌شود و شانس موفقیت حملات را کاهش می‌دهد.

همچنین، CSIS بر اهمیت به‌کارگیری فریب‌های الکترونیکی و ساختارهای متحرک در شبکه‌های دفاع هوایی و مراکز حساس تاکید دارد تا علاوه بر ایجاد اختلال در اطلاعات دشمن، باعث هدررفت منابع و حملات بی‌ثمر از سوی آنها شود. این رویکردهای مهندسی‌شده، همراه با ساختارهای پنهان‌سازی پیشرفته، می‌تواند به‌شدت دوام عملیاتی تأسیسات حیاتی را افزایش داده و مانع از تمرکز حملات دشمن شود، که در نهایت به حفظ توازن دفاعی در شرایط تنش‌های فرامنطقه‌ای کمک می‌کند.

دیپلماسی فعال و کاهش انزوای منطقه‌ای تحمیلی

گسترش روابط امنیتی و فناوری با کشورهای همسایه منطقه، به‌عنوان یک رکن حیاتی در کاهش انزوای ایران و افزایش توان بازدارندگی در برابر تهدیدات رژیم صهیونیستی مطرح است. گزارش اندیشکده CSIS نشان می‌دهد که ایجاد همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی با بازیگران منطقه‌ای، به‌ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، می‌تواند به تشکیل کریدورهای تبادل داده سریع و مؤثر منجر شود که امکان شناسایی و واکنش به تحرکات مشکوک را به‌موقع فراهم می‌آورد. افزون بر این، مطالعه RAND درباره راهبردهای امنیت منطقه‌ای تأکید دارد که دیپلماسی فعال و شرکت در ائتلاف‌های منطقه‌ای، هزینه‌های حمله را برای دشمن افزایش داده و فضای سیاسی و عملیاتی را برای ایران بهبود می‌بخشد.

همچنین، گزارش «Crisis Group» بر ضرورت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ساختارهای هماهنگی امنیتی منطقه‌ای تأکید دارد که می‌تواند فراتر از اقدامات نظامی، به افزایش اعتماد میان کشورها و کاهش تنش‌های منطقه‌ای کمک کند. چنین رویکردی نه تنها موجب افزایش امنیت ملی ایران می‌شود، بلکه با ایجاد ائتلاف‌های پایدار، فرصت‌های همکاری اقتصادی و فناوری را نیز گسترش می‌دهد و توان مقابله با تهدیدات پیچیده را تقویت می‌کند.

جمع‌بندی

در نهایت برتری اطلاعاتی، توان هوایی فرامنطقه‌ای، ظرفیت‌های سایبری و هم‌پیمانی مستحکم با ایالات‌متحده، ستون‌های قدرت راهبردی رژیم صهیونیستی در هر حمله مجدد به ایران است. با اتخاذ رویکردهای دفاعی چندلایه، تقویت امنیت سایبری و پرهیز از تمرکز بیش از حد در نقاط محدود، ایران می‌تواند ضمن کاهش آسیب‌پذیری، هزینه‌های ردخورنا‌پذیر تجاوز را برای حریف افزایش دهد. استمرار همکاری‌های اطلاعاتی منطقه‌ای و عملیاتی کردن سیاست «دفاع فعال» کلید حفظ توازن راهبردی در برابر تهدیدات آینده خواهد بود.

منابع:
CSIS: Missile Defense | RAND: Bombing in Iran | CSIS: Iranian Missile Threat | FDD: Iran’s Counterintelligence