مهمترین بازیگران خارجی اقتصاد عراق؛ قسمت سوم: ایران

کشور عراق برای جمهوری اسلامی ایران موقعیت ویژه‌ای دارد و شاید هیچ کشور دیگری نتواند در همسایگی ایران این جایگاه را داشته باشد. از ابتدای سال جاری تا پایان دی ماه ۱۴۰۱، به میزان ۸.۹ میلیارد دلار کالا از ایران به عراق صادر شده است که در مقایسه با سال قبل از حیث ارزش، رشد ۲۳ درصدی را نشان می‌دهد. لازم به ذکر است که ارزش صادرات غیر نفتی ایران به عراق در سال ۹۶ رقمی معادل ۶.۵ میلیارد دلار بود و دو سال پس از آن نیز به دلیل مشکلات اپیدمی کرونا این مقدار افت و خیز داشت. به گفته رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، در مقطعی از زمان روابط تجاری دو کشور تا سطح ۱۴ میلیارد دلار هم رسیده است و با توجه به ظرفیت‌های موجود همکاری بین دو کشور که در تمامی حوزه‌های اقتصادی وجود دارد رسیدن به تجارت ۲۰ میلیارد دلاری بین ایران و عراق در سال‌های آینده حتماً امکان پذیر خواهد بود.

اگر بخواهیم با صرف نظر از صادرات نفتی و مشتقات آن به پنجره صادرات ایران به عراق بنگریم، انواع پوشاک، مصالح ساختمانی، فرش و قالیچه، محصولات لبنی، تجهیزات سرمایشی و ادویه از مهمترین و پرسودترین صادرات محصول به عراق به شمار می­آیند. در خصوص مصالح ساختمانی و انواع سنگ، ایران دارای معادن سنگ بسیاری است که همین امر سنگ را تبدیل به یکی از محبوب‌ترین کالاها برای صادرات به کشور عراق کرده است. در خصوص تجهیزات کارخانجات و منازل نیز این رابطه برقرار است. عراق یک کشور گرمسیری است و معمولاً در بیشتر زمان‌های سال آب و هوایی گرم و خشک دارد. کولرها و تجهیزات سرمایشی ایرانی، به دلیل کیفیت و قیمت رقابتی که دارند، جزء محبوب‌ترین کالاها در بازار عراق به شمار می‌روند.  سوخت‌های معدنی، محصولات پالایشگاهی، فلزات، مصنوعات فلزی و محصولات شیمیایی دیگر صادرات ایران به این کشور را شامل می­شوند.

علاوه بر مبادلات رسمی میان دو کشور، حمل و نقل زمینی با هزینه کم و در دسترس و همچنین شرایط کشور عراق، این امکان را برای بازرگانان ایرانی فراهم کرده است تا سود قابل توجهی از ارسال کالاهای ایرانی به عراق کسب کنند. البته ایران در زمینه ارسال کالا توسط گروه­های بازرگانی خصوصی به عراق رقبایی نیز دارد که مهم‌ترین آن‌ها کشورهای ترکیه، چین، اردن، امارات و آمریکا هستند.

در خصوص صادرات ایران به عراق، صادرات گاز نقش بسیار مهمی دارد. کشور ایران از نظر ذخایر گازی رتبه سوم جهان را دارد و از نظر همسایگی با عراق و حمل و انتقال گاز نیز دارای مزیت­های بالایی نسبت به سایر شرکای خارجی عراق است. در نتیجه، صادرات گاز به عراق اقدامی اقتصادی است و برای عراق هم نه فقط در حوزه تامین برق و مسائل صنعتی بلکه قابل توسعه در زمینه مصارف خانگی و گازرسانی و شبکه های گازی می­باشد. صادرات گاز هم در حوزه های اقتصادی برای هر دو کشور مقرون به صرفه است و هم در حوزه امنیتی موجب استحکام روابط بلندمدت ایران با عراق می­شود. اما در این زمینه نیز مشکلاتی وجود دارد که نباید از آن غافل شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با توجه به رشد قابل توجه اقتصاد عراق در سال‌های گذشته و درآمدی که این کشور از محل فروش نفت به دست آورده، تعداد زیادی از شرکت‌های خارجی چه برای سرمایه گذاری و چه برای ورود به بازار عراق خود را آماده کرده‌اند و ورود این شرکت‌ها می‌تواند کار ایرانی‌ها را قدری دشوار کند، هر چند با توجه به مزیت همسایگی و ارتباطات همه جانبه دو کشور، شرکت‌های ایران شانس بالایی برای رقابت با خارجی‌ها خواهند داشت.

در خصوص صادرات عراق به ایران نیز گرچه آمار رسمی و دقیقی نمی­توان ارائه کرد اما به گفته سخنگوی گمرک ایران، واردات ایران از عراق در سال ۲۰۲۱، به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن و به ارزش بیش از یک میلیارد دلار رسید که این میزان از لحاظ حجم، بیشتر از واردات ایران از عراق در ۲۰ سال گذشته بوده است. رتبه سال ۲۰۲۰ عراق در تأمین کالاهای مورد نیاز ایران ۲۶ بود که با توافقات صورت گرفته بین تهران و بغداد، با افزایش فروش کالا به ایران همراه بوده و در حال حاضر بعد از امارات، چین، ترکیه، آلمان، سوئیس، روسیه، هند و انگلستان، با رشد ۱۷ پله‌ای در رتبه نهم قرار گرفته است. بیشترین  کالاهای وارد شده از عراق، کالای اساسی یا مواد غذایی هستند که به ترتیب گندم معمولی، ذرت دامی، کنجاله سویا، جو، روغن خام و شکر می­باشد که بیشترین وزن و ارزش واردات از عراق به این نوع کالاها مرتبط است.

به گفته کارشناسان اجرای کنوانسیون تیر و حمل یک‌سره کالا بین دو کشور، فرماندهی واحد مرزی، صادرات حرفه‌ای، بسته‌بندی مناسب، برنامه‌ریزی تولید بر اساس بازارهای هدف و تولید کالاهای با ارزش افزوده بیشتر و تامین نیازهای کشور از مسیر عراق می‌تواند توسعه تجارت بین دو کشور را به همراه داشته باشد.

بیشتر بخوانید:
مهمترین بازیگران خارجی اقتصاد عراق؛ قسمت اول: چین
مهمترین بازیگران خارجی اقتصاد عراق؛ قسمت دوم: ترکیه