نگاهی به چالش‌های مذاکرات صلح در یمن

چرا ماهیت دولت مستعفی غیرقانونی و عملیات ائتلاف سعودی در یمن تهاجم است؟

چندی پیش هیئت شورای همکاری خلیج فارس به ریاست محمد جاسم البدیوی، دبیر کل این شورا به شهر عدن سفر کردند. این سفر اولین دیدار مقامات این شورا از یمن بعد از سال ۲۰۱۴ میلادی بود. البدیوی در این دیدار بر مسئله‌ای تاکید کرد که ریشه اصلی بحران و عدم پیشرفت در مذاکرات یمن است و این مسئله چیزی جز “مراجع سه گانه” نیست.

مراجع سه گانه یا مرجعیات ثلاث شامل طرح شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۱۱ میلادی، قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد و گفتگوهای ملی است که از سوی کشورهای عربی به عنوان مرجعی برای حل بحران یمن شناخته می‌شود. اما این مراجع نه تنها راه حلی برای بحران یمن نیستند بلکه به مانع بزرگی برای پیشبرد مذاکرات صلح تبدیل شده است. برای روشن تر شدن جوانب این مراجع سه گانه، آنها به طور کلی توضیح می‌دهیم:

۱- طرح شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۱۱:
این طرح در تاریخ ۳ آوریل ۲۰۱۱ میلادی (۱۴ فروردین ۹۰) از سوی آمریکا و عربستان سعودی برای حل بحران یمن ارائه شد. این طرح به «ابتکار خلیجی» نیز معروف است و طبق آن علی عبدالله صالح، رئیس جمهور وقت یمن تا ۳۰ روز مهلت داده شد تا از قدرت کناره گیری کرده و قدرت را به معاون خود یعنی عبدربه منصور هادی واگذار کند. هادی نیز ۶۰ روز مهلت داشت تا دولت موقت تشکیل داده و زمینه را برای انتقال قدرت از طریق انتخابات مهیا کند. این طرح پس از کناره گیری علی عبدالله صالح به پایان خود نرسید و عبدربه منصور هادی با حمایت کشورهای عربی در یک انتخابات تک نفره به ریاست جمهوری یمن رسید. مصادره انقلاب یمن و دخالت کشورهای عربی در امور این کشور خشم یمنی‌ها را برانگیخت و نیروهای انصارالله را به سمت صنعا روانه کرد. در نهایت نیروهای انصارالله با درهم شکستن خطوط دفاعی نیروهای طرفدار هادی وارد صنعا شدند و کنترل امور را بدست گرفتند. پس از بی نتیجه ماندن رایزنی های سیاسی بین طرفین، منصور هادی در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۵ میلادی (۲ بهمن ۹۳) به مجلس رفته و از سمت خود استعفا داد. هادی یک ماه پس از این استعفا، مورد بازجویی نهادهای اطلاعاتی و قضایی قرار گرفت و در نهایت در ۲۱ فوریه ۲۰۱۵ میلادی (۲ اسفند ۹۳) از کاخ ریاست جمهوری صنعا به سمت عدن فرار کرد. این اقدام کمی بعد با تهاجم ائتلاف سعودی همراه شد و بحران سیاسی یمن را به یک تهاجم خارجی درهم آمیخت.

۲- قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد:
در ۱۴ آوریل ۲۰۱۵ (۲۵ فروردین ۹۴) شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه‌ای بدون اشاره به تهاجم ائتلاف سعودی به یمن، ارسال هرگونه تسلیحات برای انصارالله و نیروهای علی عبدالله صالح را ممنوع اعلام کرد. این قطعنامه همچنین از انصارالله خواست که قدرت را تحویل دهد و از صنعا و دیگر شهرهای یمن عقب‌نشینی کند. شورای امنیت همچنین بازرسی تمامی کشتی‌ها به مقصد یمن را تصویب و سید عبدالملک بدرالدین الحوثی و احمد فرزند ارشد علی عبدالله صالح را ممنوع السفر کرد.

۳- گفتگوهای ملی:
با تهاجم ائتلاف سعودی به یمن، گفتگوهای ملی یمنی ها در صنعا متوقف شد و جناح های برجسته نظیر حزب اصلاح، احزاب جنوبی و… به دلیل حمایتی که از عربستان سعودی، امارات و دیگر کشورهای عربی جذب کرده بودند علم مخالفت با حکومت مرکزی را برافراشتند. با رایزنی انصارالله در صنعا احزاب سیاسی مختلفی که در رأس آنها حزب کنگره ملی به رهبری علی عبدالله صالح قرار داشت به اتحاد با دولت نجات ملی درآمدند. این اقدام منجر به تضعیف مخالفین شد و انصارالله پس از ماه‌ها دفاع سنگین، در مدت کوتاهی توانست حملات ائتلاف سعودی به صنعا و الحدیده را دفع کرده و بخش زیادی از مناطق تحت کنترل حکومت یمن در استان‌های مارب، الجوف، صعده و الحدیده را پاکسازی کند.
در طول این سالها اتفاقات زیادی از جمله خیانت علی عبدالله صالح به انصارالله، توافق استکهلم، ترور صالح الصماد، رئیس شورای عالی سیاسی دولت نجات یمن و… تحولات یمن را دستخوش تغییر کرد اما هیچ یک از این حوادث، همانند عملیات های موشکی-پهپادی انصارالله علیه در عمق خاک عربستان سعودی و امارات، در روند مذاکرات صلح موثر واقع نشد و در نهایت آتش بسی بین انصارالله و ائتلاف سعودی از فروردین ماه ۱۴۰۱ برقرار شد.

علیرغم برقراری این آتش بس و تلاش های انصارالله برای گفتگو با حزب اصلاح و احزاب جنوبی در حوادث مختلفی که برای آنها ایجاد شد، گفتگوهای یمنی-یمنی در هیچ زمان و مکانی تاکنون برگزار نشده است. علت اصلی این موضوع نیز وابستگی گروه‌های مخالف انصارالله به عربستان و امارات و همچنین نقش آفرینی های اخیر آمریکا در تحولات یمن است.

بیشتر بخوانید: آخرین وضعیت جبهات یمن؛ شناخت کلی طرف‌های درگیر در جنگ یمن + نقشه میدانی

بنابراین مراجع سه گانه بیشتر از آنکه راهکاری برای حل بحران یمن باشد، مانع بزرگی بر سر پیشبرد مذاکرات صلح و اتحاد گروههای مختلف در یمن است. طرح شورای همکاری خلیج فارس به معنای واقعی دخالت در امور یک کشور مستقل است و قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت نیز در راستای کمک به کشورهای عربی و غربی برای رسیدن به اهدافشان در یمن تفسیر میشود. حال وقتی یک مقام سیاسی در طرف مقابل از مراجع سه گانه سخن می‌گوید، چنین استنباط می‌شود که نه تنها عزمی برای حل بحران یمن وجود ندارد بلکه عده ای در تلاش هستند تا جنگ در این کشور را تعمیق بخشند.

چرا مذاکرات یمن به جایی نمی رسد؟
فارغ از مسائل یادشده، موانع زیادی بر سر مذاکرات یمن وجود دارد که مانع از به نتیجه رسیدن آن می‌شود. به طور کلی این موانع شامل: اعمال فشار آمریکا بر عربستان سعودی، جهت گیری سازمان ملل در امور داخلی یمن، وابستگی جناح های یمنی به عربستان و امارات، تجزیه طلبی برخی احزاب جنوبی با حمایت انگلیس، حضور گروه های تروریستی به ویژه القاعده در مناطق اشغالی، بی توجهی دیگر قدرت های جهانی (روسیه و چین) به تحولات یمن، مسائل داخلی همانند عدم پرداخت حقوق کارمندان یمنی از محل درآمدهای نفتی و عدم رفع محاصره یمن و… است.

با جلوگیری انصارالله از صادرات نفت و گاز یمن، بودجه دولت مستعفی بنابر اعتراف معین عبدالملک، نخست وزیر دولت مستعفی با کسری ۵۰ درصدی مواجه شده است و این مسئله فشار مالی سنگینی را به حامیان سعودی و اماراتی آنها وارد خواهد کرد. نهادهای بین‌المللی زیر نظر سازمان ملل متحد به ویژه برنامه جهانی غذا نیز حجم کمک های خود به یمن را به شدت کاهش داده اند و این امر نمایندگان سازمان ملل را به برگزاری نشست ویژه برای جمع آوری کمک های انسانی در نیویورک وادار کرده است.

مسیر حل اختلافات بین جریان های مختلف یمنی با مشکلات متعددی مواجه است که حل هر یک از آنها ممکن است ماه‌ها زمان ببرد و عدم همراهی یک یا چند طرف از کشورهای درگیر در این جنگ می تواند علتی بر این باشد که مذاکرات یمن راه به جایی نرساند.

در مجموع مذاکرات صلح یمن، علاوه بر اختلافات و مشکلات داخلی به مسئله مهم تری در سطح منطقه گره خورده است. موفقیت شیعیان در تسلط بر حکومت یمن و تهاجم ائتلاف سعودی به این کشور با حمایت غربی ها منجر شد تا مسئله‌ی یمن در اولویت جنگ نیابتی ایران و آمریکا قرار گیرد و حمایت ایران از یمنی ها نیز ضرورت بیشتری یابد. امروز این جنگ با توافق ایران و عربستان سعودی وارد مرحله جدیدی شده که منجر به رفع برخی مشکلات نظیر محاصره دریایی و هوایی یمن شده است اما اختلافات اصلی همچنان باقی مانده و تا شروع گفتگو درباره نوع و چگونگی تشکیل دولت متحد و مسیر دستیابی به صلح پایدار راه بسیاری مانده است.

بیشتر بخوانید: آخرین وضعیت جبهات یمن؛ در مناطق اشغالی چه می گذرد؟ (نقشه میدانی)

استفاده از محتوای تحولات جهان اسلام فقط با ذکر منبع و نام “تحولات جهان اسلام” مجاز است.